Дыштанылга парыгы – чаартылгада

Чүс чылдың тудуглары               

Агаар-бойдус чылып келгенде, арыг агаарга дыштанып, кежээки сырынга кым-даа өпейледиксээр. Кижи селгүүстеп чорааш, угаан-медерелин сергедип, сагыш-сеткилин оожургадып, күш-шыдалын дадыктырып, сайзырадып алыр. Мындыг болганындан кызылчылар Улуг-Хемниң эриинге, паркка дыштанырынга аажок ынак. Ылаңгыя арыг-силиг, чаагайжыттынган сесерликке дыштаныры кымга-даа күзенчиг.

Сөөлгү үеде Кызылдың Гастелло аттыг парыгын бүрүнү-биле чаагайжыдар айтырыг чидии-биле тургустунган.  Хоорайжыларның үрде четтикпейн манааны болуушкун ам бо үеде кидин түлүк чоруп турар. Ында ажыл-иштиң хайныышкынын, кижи эрткеш-дүшкеш, бо-ла эскерер. Дыштаныр ынак черивис каш-ла ай болгаш кандыг аян-шинчилиг апаарын сонуургап, чаартылга девискээрлерин харыылап турар Анвар Додхоев-биле чугаалаштым. 

Эрик кыдыының чаартылгазы 2013 чылдың июнь айдан эгелээн. Ол үеде парктың көвүрүг адаанда хемниң эриинге чадалар кылыры-биле белеткел ажылдарын чоруткан. Эргиде турган оңгул-чиңгилдиг, сай-даштыг хемниң эриин арыглап-аштааш, аңаа чадаг кижилер кылаштаар хөй талалыг орукту кылып эгелээн. Чаданың кыдыгларын куду төккен хөрзүн тоглавазын дээш, ону тускай хана-карактарлыг демир-биле быжыглааш, бодунуң туружунче кирери-биле бир чыл манааны ол. Амгы үеде чадаларның ийи талазынга тускай плиткаларны салып дооскан. Чадаларны кылган соонда ооң кыдыгларында төккен хөрзүнге эң-не аар өртектиг, бедик шынарлыг кылымал оът-сиген шывыын тарыыр. А хемниң ол чарыынга сугга эштир чер турар. Аңаа хоорайжылар болгаш аалчылар таарымчалыг байдалга дыштанып, чайның изиг, кааң хүннерин хемниң эриинге серииттенип эрттирер апаар. Оон аңгыда бичии уругларга эштип ойнаар «суглуг дагжыгаштар» база турар. «Хоорайга сугга эштир чер кылыр болганывыста, ол талазында теректерниң чамдыызын узуткаар байдалга таварышкан бис. Ону күүсетпестиң аргазы чок. Чүге дизе, план езугаар пляжтың чоогунга бичежек садыглар болгаш хол бөмбүү ойнаар шөл турар. Ниити шөлдүң чедишпезинден ыяштарны ужуруп, ооң хемчээлин делгемчидер ужурга таварышканывыс ол. Ынчалза-даа ыяштарны хөйү-биле ужурары база болдунмас. Чүге дээрге, боттарыңар билир силер, арга-арыг — бистиң чуртталгавыс-тыр.  Ынчангаш ону камнаары чугула. Ындыг-даа болза, ийиден эвээш эвес спорт шөлүн тургузарын планнап турар» — деп, Анвар Додхоев тайылбырлады.

База ол ышкаш парктың төвүнге улуг фонтан турар. Сценаның мурнунга турган фонтан парктың овур-хевирин арай баксырадып турган-на болгай.  Ону таваанга чедир бузуп аштааш, орнунга онза-чараш фонтанны тургузар. Паркче кирип орда, көвүрүглер сандарап, айыылдыг байдалда турганы чажыт эвес. Кижи кылаштап чорааш, бо-ла аңдарлыр чазып, тептине бээр. Ынчангаш көвүрүгнү долузу-биле асфальтылап чаартыр дээрзин  онзалап демдеглээйн.

«Совет Тываның 5 чылы» стадионнуң чоогунда ажылдар база адакталып турар болду. Ол кезекте кижи кылаштаар оруктарда плиткаларны салып дооскан, ынчалза-даа оларны ам-даа хевир киирип, тыва хээлерни чурууру артып калган.

Чоннуң база бир четтикпейн манап турар чүүлү – «Азия төвүнүң» тураскаалы. Улуг-Хемниң эриин «Азия төвү» тураскаалы улам каастап, эргиде турганындан бир онзагай апаары билдингир. Ону долгандыр Чөөн чүк улузунуң календарында аң-мең, ийи кыдыынга улу база хөгжүмнүг, чырып турар фонтан Улуг-Хемниң эриин оон-даа аян-шинчи киирер.

Улуг-Хемниң эриинге мындыг улуг чаартылгалар кажан-даа турбаанын бо бүгүнү көргеш, бодап ордум.

Тудугнуң ажылдакчыларының 60 хуузу — Саян артындан аңгы-аңгы хоорайлардан келген тускай специалистер, а артканнары — тус черниң чурттакчылары. Акша-шалың талазы-биле сонуургап айтырарымга, ажылчыннарывысты хомудатпайн, көрдүнгени езугаар төлеп турар бис деп харыылады. 

Каш-ла ай болгаш Улуг-Хемниң эрии, Национал парыгывыс тоол оранында дег шинчиже хуулуп, найысылалывыстың овур-хевири уран кылыглар-биле чайнап,  хөйнү магададыр.

         Белекмаа Хертек.