Арат шөлү — Май 9-та

Тиилелге хүнүнде

Улуг Тиилелгениң 69 чылынга тураскааткан байырлыг хемчеглер Арат шөлүнге эртенгиниң 10 шакта эгелээн. Ада-чурттуң Улуг дайынының хоочуннары, тылдың ишчилери шөлдүң ортузунда хүндүлүг олуттарже чалаттырган. Аяс агаар-бойдус таарымчалыг байдал киирип, чыылган чоннуң хей-аъдын, өөрүшкүзүн улам киискидип тур. Байырлыг чыскаалды четтикпейн манаан чон, «кижи бажы кизирт, аът бажы козурт» дээни ышкаш, хөй болду. «Өлүм чок полктуң» салгалдарының сактыышкын чыскаалының соонда, 11 шакта байырлыг марш эгеледи. ТР-ниң ИХЯ-ның, ОБЯ-ның, ТР-ниң суд приставтарының, ТР-ниң үндүрүг албан чериниң, ТР-ниң «Росхайгаарал» эргелелиниң база Агаар-десант шерииниң хоочуннары, школаларның, ортумак, дээди өөредилге черлериниң өөреникчилери, сургуулдары  хөгжүмге үдетпишаан, марштап эртерге, чыылганнарның сагыш-сеткили ала-чайгаар көдүрлүп, бир шактың дургузунда-даа болза, шериг делегейинче аалдап четкен-биле дөмей болдувус. ТР-ниң кадет корпузунуң курсантыларын онзалап демдеглевес аргам чок. Ада-чуртувустуң өзүп орар камгалакчыларының эр мөзү-бүдүштүү, Россия деңнелдиг мөөрейлерге төрээн чуртунуң алдар-адын төлептиг камгалап чорууру дээш оон-даа хөй чедиишкиннеринге кижиниң чоргааралы хайныгып келир.

Ол хире чараш байырлалды кым-даа караа-биле көрүксээр. Чыылганнарның хөй болганы-биле, Арат шөлүнүң чоогунда улуг экрандан эртип турар хемчеглерни улус көөр аргалыг болган. Экран таварыштыр «дорт дамчыдылганы» көргүзүп турза-даа, ооң үзүктелип турарынга хөй-ле кижилерниң таарзынмаанын эскердим. Чыскаал болуп турар шөлдү полицияның ажылдакчылары хайгаарап, корреспондент-журналистер безин шынзылгазын көргүзерге-даа, шөлче эрттирбейн турарын элдепсиндим. Ол-даа канчаар, кижи бүрүзү ажылынга харыысалгалыг-ла болур чүве ыйнаан, байырлалдың хемчеглеринче дедир эглип кээлиңер. Байырлыг марш төнген соонда, Тиилелгениң оюн-тоглаазы, концерти эгелээр мурнунда дайын киржикчилери хоочуннар бот-боттарынга байыр чедиржип, кадыг-дошкун дайын чылдарын сактып чугаалажып, аныяктар болгаш албан-дужаалдыг даргалар-биле төөгүнүң тураскаалдыг чуруктарынга тырттырып ап турдулар. Тиилелгениң 69 чылынга тураскааткан «Салгалдарның мөгейии» деп дайын чылдарының ырылары куттулган концерт

Майның 9-зу бажыңнарның дүндүүн хереп,

Байырлалды, өөрүшкүнү чонга сөңнээн.

Тиилелгениң өндүр Улуг хүнү-биле,

Силерлерге байыр сөстүг аян тудаал!

– деп, чарлакчылар Аюхан Кол, Долаана Монгуштуң өткүт, хоюг үннери-биле эгелей берди. Билдингир ыр «Катюшаны» Чойгана Кара-Сал күүседирге, республиканың кадет школазының өөреникчилери марштап үнүп келирге, чаражын чүү дээр ону! Дараазында чарлакчы мындыг сөстерни чугаалады:

— Ада-чурттуң Улуг дайынының арттырган истери амыдыралывыстан кажан-даа балалбас. Дайын үезиниң аар-берге чылдарын көрүп эрткен маадырларывыстың боттарындан сактыышкыннарны дыңнаар арга амдыызында бисте бар. Бистиң чаңгыс чер-чурттугларывыс амы-тынын харамнанмайн, фашистерни чылча шаап, тайбың-чаагай чуртталганы биске шаңнаан болгай. Дары чыды сиңе берген дайын шөлүнден ээп келбээн солдаттарның өг-бүлелери кажыыдалдың оруун эртип чоруур. Ынчангаш хүндүлүг хоочуннарывыска, дайын шөлүнге бажын салган солдаттарның өг-бүлелеринге, чоок кижилеринге курлак чедир мөгейиг! 

Чарлакчының бо сөстери дыңналган соонда, олурган хоочуннар, аныяк-өскен-даа карактарының чажын чодуп орарын көөрге, кижиниң баары ажыңнадыр өйүп келир. Ынчанмайн канчаар, коргунчуг шөлдерге та чеже төлептиг адалар, күдээлер, ха-дуңма бажын салып, аал-оранынче ээп келбээн чүве! Ону сактып келирге-ле, кымның-даа көксү-хөрээ ажыңнадыр саргып келир. Арат шөлүнге болуп эрткен байырлыг концертке күрүнениң ыры болгаш танцы-самның «Саяннар» национал ансамбли, «Найысылал», орус фольклорнуң «Ой-да», «Раздолье», «Ивушка» ансамбльдери болгаш Сайлык Оммуннуң удуртуп турары «Арт-ист» студиязы база «Хоочуннар» клуву болгаш Кызылдың №5 школа-гимназиязының «Экер эрлер» ансамбльдери уран-чараш көргүзүглери-биле чонну магададып, езулуг сагыш-сеткил хайныышкынын болдурган.

Болуп эрткен байырлалдар хүннеринде ада-иелерниң ажы-төлүнге кичээнгей чок чоруун айытса чугула боор. Концерт болуп турган үеде бир ава 4 харлыг оглун чидирип алгаш, аңаа турган шагдааларны буруудадып, оларже алгырып турарын көргеш, таарзынмадым. Шагдаалар корум-чурумну тудар дээрден башка, кижи бүрүзүнүң ажы-төлүн хайгаараар үе оларда чок-ла болгай. Yр болбаанда дыңнап турарывыска, чарлакчы: «2 харлыг уруг, 3 харлыг оол читкен, долгандыр көрзүнүп көрүңер!» — деп дилеп турарын дыңнааш, шуут  кайгап-даа  ханмадым. Хүндүлүг ада-иелер, моон соңгаар хөй чон чыылган черлерге ажы-төлүңерни карак огу дег камнап, боттарыңардан ыратпайн көрүңер!

Эрткен чылдарда Май 9 байырлалында Арат шөлүнге бичии уругларның ойнаар шөлүн тургузуп турган болза, ону бо чылын аныяктар аллеязынче көжүргени таарымчалыг болган. Оон аңгыда фонтан чоогунга тургускан чүзүн-баазын өңнерлиг туктарның дырышкактарын хере баскан болза, сырын аайы-биле оон-даа чараш көстүр турган ийин.

Май 9-туң байырлалы «Yер» рок-бөлүүнүң хөгжүм үделгезинге ажык дээр адаанга аныяктарның хөглээшкини-биле адакталып, дүнеки дээрде чүзүн-баазын оттар чаштаан фейерверк-биле доозулган.

 Белекмаа Хертек.

"Шын" солун