Делгем билиглиг, онзагай угаан-бодалдыг

Тывада аныяк салгал ортузунда «Аныяктарның санал-онал солчулгазы» чаа шимчээшкини элээн күш кирип турар. Ол Тываның күрүне университединиң эрткен чылдың сентябрь айда «Делгем санал-онал солчулгазы» төлевилел-биле Ажык ниитилел фондузу (АКШ) делегей чергелиг грантының боттанылгазының ачызы-биле эгелээн.

 Ол төлевилелге даянган кол хемчег – ТывКУ-нуң, Кызылдың башкы институдунуң студентилериниң, Көдээ ажыл-агый техникумунуң сургуулдарының болгаш Кызылдың школаларының өөреникчилериниң аразынга аныяктарның санал-онал солчулгазының талазы-биле маргылдаа болуп эрткен. Аңаа ниитизи-биле 32 кижи киришкен.

Маргылдаа британ система-биле эрткен. Команда бүрүзү ийи кижиден тургустунган. Yш раунд иштинде командалар удурланышкак бөлүктер кылдыр катчы бээр ужурлуг: тала бүрүзүнден ийи команданың каттышканы – чазак биле оппозиция. 

Маргылдаага чедиишкинниг болган командалар боттарының билииниң делгемин, угаан-бодалының онзагайын болгаш дидим санал киирип шыдаарын бадыткаар аргалыг болган. Ынчалдыр Эртежи Ондар биле Ай-Хаан Догур-оолдуң киржип турары экономика факультединиң командазының туружун халдакчы деп болур. Ынчалза-даа чугаалажыышкын үезинде чөптүг халдаашкын дээрге-ле шын хемчег-дир дээрзин шиит­кекчилерниң бирээзи, ТывКУ-нуң төөгү факультединиң деканы Рамиль Харунов демдеглээн. Ол мынча дээн: «Бодунуң бодалын бадыткаарындан аңгыда, удурланыкчыларын база кичээнгейлиг дыңнап, оларның барымдаазы шын эвес болуп турарын көргүзүп, ооң хөделиишкинин баш удур даап билир ужурлуг. Киржикчилерниң аразындан эвээш эвес ойнакчылар боттарының туружун шын илередип билири тодараттынган, а чамдыктары ол талазы-биле ам-даа чедир ажылдаар болза эки. Ону чедип алыр сорулга-биле мындыг маргылдааларны доктаамал эрттирип турар. Чаа чүүлдерге өөренип, билир билиглерин улам быжыглап алыры чугула».

Yш раунд иштинде маргылдааның киржикчилери ол азы өске бодалды бадыткаар, чок болза, шын эвес болуп турарын илередир ужурлуг. Сайгарылганың «чылдагааны» кылдыр «Ынакшыл-биле өг-бүле тударынга бодаарга, ажык-кончаа бодап өгленири дээре», «Крымның Россияга каттыжылгазы дээш азы удур болуру», «Эр биле херээжен улус чаңгыс ол-ла ажылды дөмей кылдыр кылып шыдавас» деп темаларны аныяктарга үлеп берген. Кажан сайгарылга үезинде аныяк-өскен шын ынакшыл талазы-биле боттарының саналдары, бодалдары-биле үлежип турган болза, а Крым дугайында тема кээрге, олар политиктерниң Россияның чаа регионун долгандыр чугааларын, медээлерин болгаш өске-даа чугаа-соодун чижээнге ап чугаалап турганнар. А эр, херээжен улустуң ажыл-агыйжы адырда дең эргелииниң дугайында тема студентилерге-даа, школачыларга-даа онза чугула болган. Чазактың төлээлери чурттуң кол документизи – Конституцияда бижээн эр, херээжен улустуң аразында дең эргезин бадыткаан. Бо талазы-биле бодунуң тодаргай дээн барымдаазын ТР-ниң лицей-интернадының өөреникчизи Орлана Бойду илереткен. Ооң чугаазы бо: «Эр, херээжен улустуң эргезин  бүдүрүлгеге деңнээри ооң буураарынга чедирбес-даа болза, күш-ажылдың үре-түңнелдиин кудуладырынга чедирип болур. Чүгле херээжен улустан тургустунган чүдүрүкчүлер дижик азы чүгле эр башкыларлыг уруглар садтары турган болза, кандыг бооп болурул?. Ону даап бодаары болдунмас, чүге дизе эр биле херээжен кижини тус-тузунда алырга, херээжен улус кээргээчел, шыдамык, кызымак болгаш харыысалгалыг, а эр кижилер шыырак мөзү-бүдүштүг, тура-соруктуг, эрес-дидим».

Хоорай чергелиг бир дугаар студентилерниң чугаалажыышкын маргылдаазының түңнелинде команда аайы-биле 1-ги черге Ай-Хаан Догур-оол биле Эртежи Ондар (ТывКУ-нуң ЭФ), 2-ги черге Максим Ремнев биле Артем Ооржак (ТР-ниң Күрлицейи) база 3-кү черге Анна Ершова биле Оттук Иргит (ТывКУ-нуң ТФ) төлептиг болганнар. А хууда маргылдаага Ай-Хаан Догур-оол  — бирги, Максим Ремнев — ийиги болгаш Артем Ооржак үшкү черни алган.

Аныяктар маргылдаазынга оюндан дашкаар Тываның Аныяктар чазаа аалчы болуп киришкен. Оларның кол сорулгазы – школачылар болгаш студентилер-биле социал-политиктиг темага бодалдар солчулгазын чедип алыры.

Маргылдаага белеткел шыңгыы болган. Эрткен чылдың сентябрь айдан эгелеп Тываның күрүне университединиң башкылары делегей чергелиг харылзаалар килдизиниң эргелекчизи Сайзана Товуу, аспирантура килдизиниң эргелекчизи Урана Шыырапай болгаш төөгү факультединиң деканы Рамиль Харунов олар аныяктарны бодалдарын илередип, бот-боттарын дыңнажып билиринге, сайгарылга кылырынга, анализтээринге өөредип турар.

Аныяктар маргылдаазының организакчылары бо чылдың октябрь айда Тываның адын камгалап, Бойсе университединге (АКШ, Айдахо штады) эртер маргылдаага киржир аныяк баштыңнар (спикерлер) командазын тургузар сорулгалыг.

 Валерия Конгар.

"Шын" солун