Малчыннар-биле ужуражылга

Эрзин кожуунда

Тываның Баштыңы Эрзин кожууннуң аныяк малчыннарынга күрүне деткимчезин чүге көргүспейн турар дугайында айтырыгны сайгарып көөр болган.

«Эрзинниң хойжу малчыннарының аалдарынга барып, «Кыштаг» деп төлевилелдиң боттандырылгазын хынап көрдүм. Бо программа езугаар Эрзин кожуунда чаңгыс-даа рубль ажыглаттынмааны чаржынчыг-дыр. Программаның боттандырылгазының аргаларының болгаш дүрүмнериниң талазы-биле ТР-ниң Көдээ ажыл-агый яамызының ажыл-ижин тодарадыр бис» — деп, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол Эрзин кожуундан үнүүшкүнүнден келгеш, «ВКонтакте» социал четкиде хууда арынынга бижээн. Ш.Кара-оол чаңчыл езугаар республиканың малчыннарының аал-коданынга барып, оларның ээлери-биле доктаамал ужуражылгаларны эрттирип турар.

Ылаңгыя ыраккы кожууннарже  бирги чергениң кичээнгейин угландырган. Тываның Баштыңы Мөңгүн-Тайга, Тожу, Тес-Хем, Таңды кожууннарга чаңгыс эвес удаа барып келген. А 2014 чылдың эгезинде Барыын-Хемчик кожууннуң Шекпээр сумузундан ырак эвесте аныяк малчыннарның аалынга барып чораанын сагындыраалы. Малчыннарның канчаар, кандыг байдалдарда амыдырап-чурттап орарын, оларның чедиишкиннерин, чидиг айтырыгларын, күзээшкиннерин билип алыры — үнүүшкүннерниң кол сорулгазы. Бо адырның хөгжүлдезиниң дугайында бирден бирээ чокка билир кижилер биле эрге-чагырга органнарының аразында ажыл-чорудулганы харылзаштырары онза чугула деп, Тываның Баштыңы санап турар. Шекпээр суурнуң чылгычызы Улар-оол Ооржактың аалынга эрткен ужуражылганың түңнелинде тодаргай сорулгалар салдынган,  кол чүүл – кышкы үеде малчын коданнарны суг-биле хандырар суг сөөртүр автомашинаны берген.

Эрткен дыштаныр хүннерде Ш.Кара-оол Эрзин кожууннуң Бай-Даг сумузунуң малчыннары-биле ужурашкан. Кожууннуң чагырга чериниң дыңнатканы-биле, тус черде аныяк малчыннар колдап турар. Олар ада-иезинден дамчып келген мал-маганны ажаап өстүрүп турар. Эгелеп чоруур малчыннар база бар, чижээлээрге, чоокта чаа кызыгаар чоогунда ийи малчын турлаг база тургустуна берген.

Танаа-Херел биле Долаана Эрендейлерниң өөнге чоок-кавы аалдарның малчыннары чыглып келген. Оларның чугаалап турары-биле алырга, кыш дошкун болбаан, бөрүлер база дүвүретпээн. Танаа-Херел бодунуң кылып алган чаа кышкы кажаазын Тываның Баштыңынга сонуургадып көргүскен. Ол-ла үеде «Бай-Даг» СПК-ның сайзыралының дугайында база чугаа болган. Кооперативтиң акшаландырыышкынының база төрүүр хойнуң баш санын көвүдедириниң дугайында  СПК-ның удуртукчузу Эртине Манзай онзалап чугаалаан. Ол ышкаш  мал согар тускай цехтиң негеттинип турарын дыңнаткан. 

Малчыннарга таваржып турар чидиг айтырыглар хөй-даа болза, ажылдаар база ажылдап алыр аргалар бар дээрзин Тываның Баштыңынга аныяк хойжулар бүзүреткен. Көдээ ажыл-агыйның барааннарын хөйү-биле тарадырының аргалары тургустунар болза, ажыл-иш моон­даа сонуурганчыг апаар.

Шолбан Кара-оол мал-маган ажыл-агыйларын хөгжүдериниң талазы-биле хемчеглер дугайында база чугаалаан. «Күрүне программалары болгаш көдээ ажыл-агыйже угландырган акша-хөреңги болза, көдээниң ишчилеринге хамаарыштыр ыяк ажылдаар ужурлуг. Ынчангаш бюджет акша-хөреңгизин эң ажыктыг болгаш  дээштиг кылдыр каяа ажыглаарының дугайында сайгарып чугаалажыр дээш ужуражып турар бис. Оон аңгыда төнчү түңнелдер дээш кайы-даа тала харыысалгалыг болур дээрзин билзе чогуур» — деп, Тываның Баштыңы тайылбырлаан.

Чугаа соонда ТР-ниң Чазак Даргазы  чоокта чаа эрткен Шагаа байырлалын таварыштыр малчыннарга байыр чедирип, белек-селектерни тывыскан.

Ужуражылгага Танаа-Херел, Долаана Эрендейлер, Мирон, Челээш Мунзуктар, Аир-Санаа, Алдынай Дамдыннар, Мурат, Азиана Отсурлар, Вячеслав, Аяна Мунзуктар, Юбилян Дандаа, Мергей, Ольга Мугурлар, Эрес, Чойгана Хайыннар, Анатолий, Ирина Аракчаалар, Ензак, Сай-Суу Анрлар, Сайгай Балдар олар киришкен.

«Кооперативтиң кол чидиг айтырыгларын сайгардывыс. Суг сөөртүр машинаны бээринге дузалаар болдум.  Малчын аалдарның чоогунга мал согар тускай цехти бо чылын тургузар дугайында дугуруштувус. Ийи-үш аныяк малчын өг-бүлелерниң кыштагларынга бажың тудуп алырынга деткимчени  көргүзер. Ажыл-иштиң кижилери-биле ажыт-чажыт чок, ужур-уткалыг чугааны кылырга эки-дир. Бурун өгбелеривистиң езу-чаңчылдарындан бээр сактып чугаалаштывыс» — деп, Ш.Кара-оол чугаалаан.