Онза камгалал

Бо чылын февраль 23-тү Россияның армиязы элээн көдүрлүүшкүннүг уткуп турар. Ооң чылдагааны – Сергей Шойгу Россияның камгалал сайыдының албан-дужаалынга чыл хире ажылдааш, мурнуку үеде чыглы берген белен эвес айтырыгларны дээштии-биле сайгарып шыдааны.

   Сергей Шойгу психологияны кажан-даа ханы өөренип чорбаан, ынчалза-даа кандыг-даа чүвениң ындын өттүр билир ышкаш угаан-сарыылдыг. Камгалал сайыдының албан-дужаалынга ажылдап эгелээни баштайгы хүнде-ле, генерал погоннарлыг шериг форманы кедип алгаш, камгалал яамызынга чедип келген. Шойгу өттүр билген ышкаш. Чаа сайыттан чогум-на ону Россияның шерии манап турган – камгалал сайыды погоннарлыг болур ужурлуг. Бир эвес чаа сайыт ийи-үш хонук шериг хеп кетпээн-даа болза, Россияның армиязы сандарай бербес болбайн канчаар, ооң шериг хептиг ажылдап эгелээринден хөй чүве хамааржыр дээрзин Шойгу билип турган. Кызыл шөлге Тиилелгениң парадынга Суворов болгаш Нахимов училищелериниң курсантыларын киириштер, «Аврора» крейсерни шериг-далай флодунуң составынче катап эгидер деп Россияның чаа камгалал сайыдының шиитпирлээни онзагай сүлде медээ болган. Ындыг медээ Россияның армиязынга херек турган – ындыг сүлде медээни армия алган.

      Сергей Шойгу камгалал сайыдының албан-дужаалын ээлээниниң бир чыл болганының бүдүүзүнде ооң адааны сан-чурагайларның утка-шынар бир янзы. 2012 чылда шериг кижилер камгалал яамызынга удур 112 муң билдириишкинни судче киирген, 2013 чылда – чүгле 8 муң. 15 катап эвээш. Шериг кижилерден судче билдириишкиннер – офицерлерниң боттарының удуртулгазынга бүзүрел чогунуң херечизи. Судче билдириишкиннерниң 15 катап эвээжээни армияның удуртулгазынга шериглерниң бүзүрелин Сергей Шойгунуң оттурупканының херечизи-дир.

       Бодунуң ажылынга Шойгу ийи чүүлдү каттыштырып шыдаан: бирээде, армияда бодунуң даянып болуру бөлүктерни тодарадып алгаш, оларның-биле харылзааны тургускан; ийиде, армияны удуртурунуң аргазын өскерткен.

Генералитет биле КYК  (Камгалал үлетпүр комплекизи)

       Бир эвес Сердюковка армияның генералитединиң чаңчылдары болгаш эрге-ажыы  чугула эвес, а ооң бюджеди чугула турган болза, Шойгу генералитетти эвилекчи кылып алган. Сердюковчу «арыглаашкын» үезинде шеригден халаштырган хөй генералдарны Шойгу армияже эгиткен, шериг өөредилгезинде болгаш шериг медицинада реформаларны түр када доктааткан, шериг хоорайларның болгаш агаар шерииниң баазаларын кызырарын соксаткан.

     Шеригниң болгаш КYК-түң «генералдарының» контролюнче хөй акша-хөреңги эглип келген. Чижээлээрге, «солдаттарны ажыл-агыйжы албан-хүлээлгеден хостаар» сорулга-биле 2008 чылда тургустунган чаргы-чаалылыг «Камгалалсервис» концерн  «Авиасептелге», «Чепсексептелге» болгаш «Тускайсептелге» ажык акционерлиг ниитилелдерден чарылган. А ол дээрге анаа-ла бир конторалар эвес, чылда 200 млрд рубль бюджеттиг (күрүнениң камгалал чагыының бирниң дөрт кезии) 40 ажыг септелге бүдүрүлгелери-дир. Олар улуг үлетпүр каттыжыышкыннарынче эглип келген.

       Ада-чурттуң КYК-ке Шойгунуң база бир белээ – даштыкы чурттардан чепсек садып алырын чоорту кызырары, чижээлээрге, итальян куяк шериг машиналарны.

     Ооң авторитединиң салдарының ачызында 2014-2016 чылдарда болгаш 2020 чылга чедир камгалал яамызының бюджединде шеригни чепсеглээриниң программазында көрдүнген кончуг хөй акша-хөреңгини ол хевээр арттырган – а ол дээрге күрүне бюджединиң өске чарыгдалдарын кызырып турда.

     Ооң түңнелинде генералитет биле КYК-түң «генералдары» чаа камгалал сайыдының талалакчылары болу бергеннер, ынчалза-даа Шойгу олардан шупту харыысалганы долузу-биле негээр эргелиг апарган. Чижээлээрге, Ыраккы Чөөн чүкке баарда хол куруг эвес болган. Амурнуң корабльдер заводунга ийи корветти тудар болгаш «Варшавянка» деп суг адааның дайынчы кораблин септедир дээш, 30 млрд рубльдиң керээзин камгалал яамызы бүдүрүлге-биле чарган. Ооң аңгыда, заводтуң удуртулгазын, керээлер езугаар ажылдаарында четпестери дээш, Сергей Шойгу: «Керээлер езугаар хөй акшаны силерге үндүрүп берген, а силер оларны дээштиг эвес ажыглап турар силер. Силерниң заводуңарда ажылдарның темпизинге болгаш организациязынга камгалал яамызы таарзынмайн турар» -- деп шыңгыы шүгүмчүлээн. Ыраккы Чөөн чүктүң тудугжуларын: «Бистиң садып алганывыс «Мистралини» корабльдерни Францияда дүрген тудуп турар, а бисте оларның тургузар бааза (эрик кыдыының тудуглары, дериг-херекселдери, чепсектер складтары) белен эвес» -- деп база шүгүмчүлээн

      Ынчангаштың генералитет биле КYК чүгле акша-хөреңгини эвес, шыңгыы харыысалганы база Россияның чаа камгалал сайыдындан алган. А Сергей Шойгу-биле сөс каржыры берге херек.

Мага хандыр «ужары» болгаш «эштири»

      Сергей Шойгунуң удуртурунуң ынак аргазы – каяа-даа баары, эвээш чугаалаары болгаш хөйнү кылыры. Армияның дайынчы арга-шинээн тайылбырлап тура: « Бир эвес кайы бир кижи бисте керосин чок деп бодап турар болза, оларны оожургадып каайн: ол бисте четчир. Бистиң экипажтарывыстың мага хандыр ужарын болгаш далайжыларның мага хандыр эштирин каш катап көвүдеткен бис» -- деп чугаалаан.

      Сердюков база шериг кезектеринге болгаш гарнизоннарга удаа-дараа барып турганы чугаажок, ынчалза-даа оларның үезинде чаргы-чаалы бо-ла тыптып кээр турган. А Шойгу шыңгыы хемчег ап-даа турар болза, пряниктер үлеп бээрин база утпас. Чижээлээрге, сайыт албан-дужаалга томуйлаткан соонда бир ай хире болганда Воронежке ужуп келген. А ооң соондан дораан чап-чаа бомбалакчы СУ-34 аэродромга хонуптарга, шеригниң чепсектиң агаар күштеринге ындыг 32 «белектерни» Шойгу аазаан.

   Кажан, каяа чүнү көзүлдүр кылырын Шойгу дыка эки билип каар. Арктиканы контрольдаарының темазы чугула апаарга, чаа сайыттың дужаалы-биле Котельный ортулукта аэродромну шериглер септеп чаартып кириптер, Франц-Иосифтиң Чери ортулукка база ындыг ажылды кылыр деп планнап турар – Россияның армиязы «Арктиканың кырынга контрольду эгидип алганын» чарлаарынга база бир чылдагаан.

    Сочиге Олимпиаданың мурнуу чарыында спортка сонуургалды армияның ат-алдарын көдүреринге Шойгу ажыглап шыдаан: «танк биатлонун» ол чогаадып каарга, ол он-он күрүнелерниң армияларының ынак «оюну» апаар. А өске талазында – шериг кезектеринде дайынчы белеткелди экижидип турар деп чүвени чоннуң мурнунга көргүзер арганы «танк биатлону» сайытка берген.

«Эдилгелер курлавыры» төнер бе

         Чоокку үеде Шойгу бергедээшкиннерге таваржыр чадавас деп чамдык шериг эксперттер шынзыдар сагыштыг. Бодунуң стратегтиг шиитпирлерин хүлээп албайн, армияга ат-алдарын көдүрер арганы аңаа  берген  Сердюковтуг частырыгларын бир чыл хире эдериниң курлавырларын чаа сайыт төндүр ажыглаан деп олар санап турар. Сайыттың адынга мактаашкыннарның ындында керээ езугаар шериг албаны эрттирер  шериглерниң армияда чедишпези, офицерлерниң чуртталга бажыңнары дээш ээлчээниң кызырылбазы, армияны чаа хеп болгаш амгы үениң чепсээ-биле хандырарының дугайында чаргы-чаалының чавырылбайн турары дээн ышкаш шиитпирлеттинмээн айтырыглар дугайында чугаа улам тода дыңналыр апарган.

        Кандыг-даа болза, бодунуң албан-дужаалының чаа чадазынче Сергей Шойгу эки туруштуг үнүп турар: ооң багай эвес камгалал сайыды деп рейтингизи 50 хуу ашкан, Сердюковтуң 5 хуузунга деңнээрге, оранчок хөй.

Сергей Шойгу

    РСФСР-ниң Тыва Автономнуг областың Чадаана хоорайга 1955 чылдың май 21-де төрүттүнген. Адазы – журналист, чогаалчы, совет болгаш партийжи органнарның бедик албан-дужаалдыг ажылдакчызы, авазы – зоотехник. 1977 чылда Красноярскниң политехниктиг институдун «инженер-тудугжу» мергежилдиг дооскан. Кызыл биле Абакан хоорайларның тудуг трестеринге, СЭКП-ниң Красноярск крайкомунга ажылдап турган. 1988 чылда Арменияга болган чер шимчээшкининиң соонда камгалал ажылдарының организакчыларының бирээзи. 1990 чылда РСФСР-ниң Күртудугкомунуң даргазының оралакчызынга томуйлаткан. 1991 чылда Россияның камгалакчылар корпузун баштай берген. Ол-ла чылын корпусту Онза байдалдар талазы-биле күрүне комитеди, а 1994 чылда Онза байдалдар талазы-биле яамы кылдыр эде организастаан. 2012 чылдың майда Москва облазының губернатору апарган, 2012 чылдың ноябрьда РФ-тиң камгалал сайыдынга томуйлаткан. Армия генералы, экономиктиг эртемнерниң кандидады, Орус географтыг ниитилелдиң президентизи, «Чаңгыс демниг Россияның» дээди чөвүлелиниң кежигүнү, Россия Федерациязының маадыры.

Оксана Юшконуң «РР» журналга тырттырган чуруу.

http://expert.ru/russian_reporter/2014/07/chrezvyichajnaya-oborona/