Оюн-тоглаалыг, ыры-шоорлуг Чаа чыл келди!

Декабрь 25-те В.Көк-оол аттыг Национал театрга республиканың кожуун бүрүзүн төлээлээн тергиин өөредилгелиг, хөй санныг чедиишкиннерлиг уруглар Тываның Баштыңының елказынга чыглып келген. Чаңчыл езугаар чылдың төнчүзүнде республиканың онза чедиишкиннерлиг 7 хардан 14 харга чедир школачылары Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң уругларга елказынче аас-кежиктиг чалалганы алыр болганнар.

Чыл келген тудум, Чазак Баштыңының елказынче чалалгалар алган уругларның санының көвүдеп турары өөрүнчүг. Бо удаада база школачылар хөй болган. Национал театрның ийиги каъдында уругларга янзы-бүрү оюннар шөлчүгештерин организастаан. Каас-чараш идик-хептиг, маскарад костюмнарлыг оолдар-кыстар оюннарга киржип, амданныг, чигирзиг «шаңналдар» ойнап ап турган. Бир булуңда уруглар аът шалбадаан, өскезинде корзина иштинче бөмбүк киир октаан, күжүн шенежип, канат-даа тыртканнар бар.

Тываның Баштыңының елказын ажыдып, чыылган уругларга байыр чедирери-биле сөстү ТР-ниң Чазааның Даргазының оралакчызы, Тываның Баштыңының Администрациязының база Аппарадының удуртукчузу Аяна Шойгу алган. «Чылдың-на Национал театрга Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң елказынга силерни уткуп хүндүлээри чаңчыл апарган. Yрде манаарывыс Чаа чылдың байырлалы чедип келди. Чаа чылда күзел бүрүзү бүдер дээрзин шупту билир бис. Эртип турар чыл дээрге-ле бистиң шуптувустуң кылган ажылывыстың түңнели-дир. Чаа чыл-биле, эргим, хүндүлүг уруглар» дээш, Чазак Даргазының өмүнээзинден республиканың эң-не тергиин болган эки өөредилгелиг, спортчу чедиишкиннерлиг 10 өөреникчиге белекти А.Шойгу тывыскан. Өөредилге, спорт, уран чүүл адырында онзаланып турар уруглар тускай шаңналдарга төлептиг болган. Оларга Руфина Ооржак (4 класс, Ак-Довурак хоорай), Долума Кара-оол (2 класс, Кызыл хоорай), Виктория Чорбаа (Элегес-Аксы суур), Торлук Хертек (Мугур-Аксы суур, Мөңгүн-Тайга кожуун), Херел Санчы (9 класс, Шагаан-Арыг хоорай), Найыр Чүргүй-оол (6 класс, Кызыл хоорай), Мария Савкина (Кызыл хоорай), Анастасия Старикова (3 класс, Кызыл хоорай), Тайгана Донгак, Ай-Хаан Дас-оол (Кызыл хоорай) хамааржыр.

Шагаан-Арыг хоорайның хостуг хүреш талазы-биле уругларның немелде спорт школазының өөреникчизи, хостуг хүрешке үш дакпыр чемпион Херел Санчы алган шаңналынга хамаарыштыр: «Шагаан-Арыг хоорайның 2 дугаар школазының 9 «а» клазының өөреникчизи мен. Тываның Баштыңының елказынче бир дугаар кээп тур мен, дыка өөрүнчүг-дүр. Мен бо белекти спортчу чедиишкиннерим дээш ап тур мен. Бодум 5 класстан тура, хүрежип эгеледим. Тренер башкымны Херел Николаевич Дагба дээр. Ынчангаш башкымга өөрүп четтиргеним илередип тур мен. Чаа чыл бүдүүзүнде мындыг белек алыр мен деп бодаваан-даа мен» - деп өөрүшкүзү-биле үлешти.

Тергииннерге шаңналдарны тывыскан соонда уругларга «Бөрү болгаш чеди анай» деп шиижиткен хөгжүмнүг тоолду бараалгатты. Улаштыр «Спокойной ночи, малыши!» теле-дамчыдылганың маадырлары концерт көргүзүглүг оюн-тоглаазын уламчылаан. Ыры-шоор куттулуп турда, Чаа чылдың «чарашпайын» кыпсыры-биле Соок-Ирей биле Харжыгашты шупту демниг кыйгырган соонда, кончуг-даа каас, ак салдыг, езулуг тыва Соок-Ирей Харжыгажы-биле моорлап келген. Олар уругларның «Бирээ, ийи, үш, бистиң елкавыс, хып кел!» дээн демниг кыйгызы-биле арганың «чарашпайы» чүзүн-баазын сайгылгааннар-биле хып келген. Оюн-көргүзүг уламчылаан. Кижи бүрүзү бодунуң билир ыры-шүлүүн Соок-Ирейге, Харжыгашка болгаш өске-даа маадырларга чугаалааш, амданныг белектерни алган.

Елкаже баарда маскарад костюм кедери, ылаңгыя онзаланып турар кылдыр чогаадып кылыры — чаагай чаңчыл. Белен маскарад хептерниң кандыызын-даа садып турар апарганындан шагда ышкаш чогаадып кылбас апарган. Уруглар чүзүн-баазын өңнерлиг, хөй кылаңнааштарлыг, тускай даарап каан садыг хеви кедиксээр күзелдиг. Ынчангаш ада-иелер ажы-төлүнге оларның күзээни маскарад хепти саткаш, кедирип каар. Бо елкада база уруглар янзы-бүрү каас-чараш идик-хептиг болган. Амгы шагның аныяк-өскениниң сонуургаары теле-дамчыдылгаларның болгаш мультфильмнерниң маадырлары шупту — елкада. «Ээремчик-кижи», «Бэтмен», «Принцесса», «Гном», «Чаан», «Чылан» дээш, чүнү чок дээр. Шуут бичии чаштарны адыгжыгаш, күскежигеш кылдыр кедирип каарга, мырыңай чаптанчыг, езулуг бичии адыг оглу биле күскежигеш атпаңайнып турар.

«Бүрүнү-биле хол-биле чогаадып кылган маскарад бар ирги бе» дээн бодал мени кыңчыктырбайн шаг болду. Чок, черле бар-дыр. Бир «Аза» көргеш, ооң хевин сонуургадым. «Аза» болуп «хуулуп» алгаш, елкалап келген аалчыны Чимис Бүрбү дээр. Ол — Арыг-Yзүү суурнуң 6-гы класстың тергиин өөреникчизи. Ооң хевин: кара хөйлең, чүвүрнү бүрүнү-биле аът челинден таарган шилги болгаш кара өңнүг дүктерни кончуг таптыг илип даараан. А кудуруун база аът кудуруундан кылган. «Онза хеп дээш тускай шаңнал алыр турган оолчугаш-тыр» деп бодал бажымга кирди.

Чыл санында Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң республиканың салым-чаяанныг, тергиин өөредилгелиг уругларынга эрттирип турар елказы чаагай чаңчыл болу берген. Бо чылын база Тываның булуң бүрүзүнден 700 хире уруг елкалаар аас-кежикке онаашкан. Кожуун-сумулардан келген оолдар, уругларга Чаа чыл бүдүүзүнде Национал театрга елкалаар өөрүшкүден артык чүү турар боор. Оларга ол байырлал сагыжынга эң-не эки сактыышкын болуп артып каары чугаажок.

Валерия Конгар

"Шын" солун