Владимир Путинниң парлалга конференциязы

Краснопресненск эриинде чурттар аразының садыглажыышкын төвүнге Россияның Президентизиниң парлалга конференциязы болган. Аңаа бистиң чуртувустуң болгаш даштыкының 1300 ажыг журналистери киришкен.

В. Путин: Экии, эргим хүндүлүг агайлар болгаш дээргилер, коллегалар! Сактырымга силер-биле чарылбаан-даа ышкаш бис, эрткен чылын ужуражып турдувус чоп, чыл билдирбейн эрте берген-дир.

Ол чыл берге болган. Ынчалза-даа экономиктиг көргүзүглер талазы-биле чогумчалыг түңнелдер чедип алдынган, оларны адап болур мен. Ооң соонда айтырыг-харыыже кирер бис. Ниити иштики продуктунуң сан-түңнерин эрткен чылдыынга деңнээрге, 1,4 хуу турган болза, ам 1,5 болур хире. Инфляция — 6,1 хуу. Эрткен чылдыындан эвээш. Ниитизи-биле багай эвес. Көдээ ажыл-агыйның бүдүрүлге индекизи—6,8 хуу. Көдээниң ишчилери ниити экономикага улуг дузаны чедиргенин демдеглээр апаар, эрткен чылын барык 5 хуу четпес турган, а бо чылын — 6,8 хуу хөй болган-дыр. Yлетпүрнүң ниити иштики продуктуга чедир киирбээн үлүүн көдээ ажыл-агый дуглап турар.

Чуртталга тудуунда өскерилгелер — 12,1 хуу хөй болган. Ажыл төлевиринде өскерилгелер — 5,5 хуу болган. Чоннуң акша орулгазының өскерилгези бурунгу чылын 0,5 хуу болза, эрткен чылын — 4,6, бо чылын — 3,6 болган. Ону база эки көргүзүг деп санаар мен. Назылап кырааны дээш күш-ажыл пенсиязының хемчээли эрткен чылын 9790 турган болза, амгы үеде — 10742 апарган.

Р.Цимбалюк: Газка чиигелде дугайында айтырыгны тодарадырын күзеп тур мен. Yш чыл дургузунда Украинаны газ өртээ-биле боой тудуп келдиңер, ам кээп хенертен газ өртээн чүге бадырдыңар? «Акы-дуңма» өртекти өжегээр өстүрүп каан турганы ол бе? Бо чиигелдени түр үениң дидиңер, ол уламчылаар бе?

В.Путин: Газ өртээнге чээли кылыр дугайында шиитпирни чүге хүлээп алган бис? Ону тайылбырлап көрейн. Кочу-шоот чок чугаа кылырым ол, «акы-дуңма чурт», «акы-дуңма чон» деп сөстерни эпти-ле ажыглап турар болгай бис.

Украина амгы үеде экономика-даа, социал-даа, политика-даа талазы-биле нарын байдалга таваржып турарын көрүп тур бис. Мындыг байдалдар чөптүг чылдагааннардан база тургустунган. Ол дээрге, шынап-ла, акы-дуңма чон, акы-дуңма чурт-тур. Ынчангаш чоок төрелдеривиске дег хамаарылгалыг болур болгаш бо байдалда украин чонну деткиир ужурлуг бис.

Ындыг шиитпир хүлээп алганывыстың кол чылдагааны бо-дур. Украинаның мурнуку Тимошенконуң удуртуп турганы чазаа-биле база идепкейлиг ажылдап турган бис, бүгү угланыышкыннар аайы-биле күжениишкинниг ажылдап турдувус. Ынчан газ дугуржулгазынга ооң чазаа ат салган чүве. Ол керээ экономика талазы-биле үндезилеттинген болгаш бистиң өске партнерлар-биле практиктиг ажылывыска бүрүнү-биле дүгжүп турган. Өртектиң үндезини бистиң Европада өртектерден ылгалбайн турган. Маңаа янзы-бүрү чүүлдер чогааткан херээ чок.

Бис кажан-даа, кымны-даа боой тутпайн турган бис. Ону эгезинден бээр чугаалап, Украинага хамаарыштыр база мынча деп турган бис: «Кымдан-даа хамаарышпас болурун күзезиңзе, төлээр херек, хамаарышпас күрүне дег бодун алдынар, ниити Европада, делегейде көрдүнген бүгүдениң хүлээп алганы нормаларын езугаар ажылдаар херек». Ол үеде ат салдынган керээ база ындыг нормаларга үндезилеттинген чүве.

Ол керээлерге өскерилгелерни чүге киирип турар бис? Чүге бөгүн оларга чээли берип турар бис? Кым-бир кижи Украинаның экономиказынга субсидия тыпсырын күзээр болза, ону кылзын, чүгле бистиң акша-көпееэвис-биле эвес деп чугаалап келген бис. Ынча деп энергетика айтырыының талазы-биле маргыжып турган үевисте чугаалап турган бис. Ам-даа ынчаар санап турар мен. Ол чуртка өртекти чавызадып бээриниң азы өске-даа кандыг-бир чиигелде көргүзериниң дугайында өске чурттуң биске айтып турган херээ чок. Күзээр болза, боду кылзын.

Даштындан-на көстүп турар нарын чүүлдерниң чылдагааны чүдел? Украинаның кол бараан рыногунга хамаарыштыр алырга, Украина ол хире санныг бараанны Россияже-даа, Евроэвилелдиң өске-даа чурттарынче, бирээзинче-ле 17 хире миллиард долларга садып турар. Бир эвес Россияже садып турар 17 миллиард доллар өртектиг бараанның чедизи машиналарга болгаш дериг-херекселдерге хамааржыр болза, ону Европаже садып турары — 2 миллиард, а 5 миллиарды — көдээ ажыл-агый барааннары, аъш-чем болуп турар.

Мындыг байдалдарда шиитпирни Украина-биле харылзааларывыстың онзагайын барымдаалап хүлээп алган бис. Амгы үениң удуртулгазының эрге-ажыктарын бодааш эвес, украин чоннуң эрге-ажыктарын бодаан бис деп катаптап каайн. Мээң чугаалап турганым 15 миллиард дээрге биске дедир эгидер акша-дыр. Мында төтчеглээн чүве чок, ол дээрге украин өңнүктеривис деткип турарывыс-тыр.

Айтырыг: «Интерфакс» агентилели.

Россияның иштики саң-хөөзүнүң талазы-биле айтырыг. Дыка улуг банкыларның лицензияларын Төп банкының дедир кыйгыртып турарын хайгаарап келдивис. Ону банкыларның талазында хоойлуларны доктаамал хажыдып келгенинден болуп турар. Мындыг мөөң арыглаашкынны чүге чаңгыс хүн кыла бергенин сонуургап тур мен, мурнунда Төп банк өске банкыларны хайгааравайн турганы ол бе?

В. Путин: Мурнунда орулга чок саң-хөө албан черлериниң лицензияларын дедир кыйгыртып турган. Ам ындыг шиитпирлерни хөйнү хүлээп ап турар апарган, оларның күүселдези Төп банкыга-даа, саң-хөө албан черлеринге-даа нарын болуп турар. Ол ажылды Россияның саң-хөө системазын чогумчалыг болдурарынче угландырган. Маңаа онзагай тайылбыр кылып турган херээ чок деп бодаар мен.

Акша салыышкыннарынга магадылал берип турар агентилел дугайын айтырып турдуңар. Чазыптар чадавас мен, силерниң кичээнгейиңерни мындыг чүүлче угландырып көрейн: бөгүнде бисте 250-270 миллиард рубль бар, эрткен үеде төлеттингени 108-110 миллиард хире. Бо факт дээрге салыкчыларга төлевирлерни бээриниң дугайында шиитпирлерниң мурнунда хүлээп алдынып турганы-дыр, ол ажылды ам-даа уламчылаары чугаажок.

Камгаладылга акшазын алыр ужурлуг кижилер шупту алырлар. Салыышкыннар камгаладылгазының талазы-биле агентилелдиң аргаларын барымдаалап тургаш, салыкчыларның эрге-ажыктарын хандырары-биле Төп банк бодамчалыг болур ужурлуг. 100 ажыг миллиардты төлеп берипкен, амгы үеде агентилелде 250-270 млрд. рубль бар, ынчалза-даа ооң аргалары кызыгаар чок эвес болдур ийин, ынчангаш ону бодамчалыг кылыр херек, оон башка төлээр акша чок артып каап болур.

Айтырыг: Александр Колесниченко, «Аргументы и факты».

Дээди Президент, чоокка чедир Россияның улуг-улуг албан-дужаал эдилээн даргаларының шалыңын Президентиниң болгаш Чазак Даргазының шалыңынга дүүштүрүп каан болгай. Чоокта чаа оларны аңгылап кааптыңар. Ол-ла сайыттарга болгаш депутаттарга өстүргеш, бодуңарның шалыңыңарны чүге өстүрүп албадыңар? Олар келир чылдан эгелеп бир айда, адак дээрге, 450 муң рубльди алыр апаар. Эге сөзүңерге чугаалап турганыңар шалыңнарның болгаш пенсияларның ортумак хемчээлинге деңнештир көөрге, бо дээрге эмин эрттир хөй акша эвес бе?

Мындыг өзүлдени шалыпкын кылыпкан соонда коррупцияга удур чаа-чаа негелделер көстүп келбес бе? Чижээ, ажыктыг, дээштиг, биче сеткилдиг болурунуң дугайында болгаш өске-даа…

В. Путин: Чүге дээрге бедик Чазак деңнелинге, Күрүне Думазының кол-кол комитеттеринге эң бедик мергежилдиг, эртем-билиглиг кижилер ажылдаар ужурлуг. Күш-ажыл рыногундан ындыг кижилерни тып алыры берге болгай. А банк системазында, энергетика секторунда улуг акша-шалың ап турар кижилерни бээр ажылдадыры, амгы байдалдарда, аажок нарын, канчаарыңга-даа, олар бээр келбес.

Ийи талазында, коррупцияга удур, хамыктың мурнунда күрүне эргелеп-башкарылгазында коррупцияга хамаарыштыр кандыг хемчеглерни ап турарывысты билир силер. Ол дээрге орулгаларын декларацияга киирери, садып алган чүүлдериниң дугайында декларация долдурары, даштыкы чурттарга агар сан ажыдарын болгаш шимчевес өнчү-хөреңгилиг болурун хорааны — хөй-ле хемчеглер бар, оларны маңаа санап турбас мен. Бо талазы-биле ажылды моон соңгаар-даа күштелдирер бис.

Бир эвес эки специалистерни, эксперттерни чалап алгаш, оларга эки шалың төлевес болзувусса, а эргелеп-башкарылга органнарынга ындыг кижилер херек, ажылывыс түңнел чок болур. Бир эвес маңаа ажыл сулараар болза, бүдүрүлгеде ажылдап турар кижилер, социал пособиелер ап турарлар, пенсионерлер когараар, а оларның ажылының шынарындан чурттуң экономиказында чедиишкиннер долузу-биле хамааржыр.

Айтырыг: Павел Зарубин, «Россия» телеканал.

Дээрги Сноуден-биле ужурашкан Силер бе? Бир эвес ужурашкан болзуңарза, чүнү чугаалаштыңар? Бир эвес ужурашпаан болзуңарза, ооң-биле чүнүң дугайында хөөрежир силер?

В. Путин: Сноуден-биле таныш эвес мен, ооң-биле кажан-даа ужурашпаан мен. Ажылым хөй, чайым чок. Амыдырал-чуртталга дугайында ооң бодалы бир аңгы ыйнаан.

Ол меңээ сонуурганчыг кижи дээрзин чажырбас мен. Дээрги Сноуденниң ачызында дыка хөй кижилерниң, ылаңгыя политиктиг улуг ажылдакчыларның угаан-бодалдары өскерилген боор. Мээң кады ажылдап турар эштеримниң бодалдары база өскерилген.

Ындыг аныяк кижи ол хире берге базымны кылырындан канчап чалданмаан чоор деп айтырыг мени дыка сонуургадып келген. Ооң чүзү барыл? Херек кырында чүзү-даа чок кижи ышкажыл. Каяа, канчаар чурттаар деп бодап турарыл? Чаа-ла 30 ажыг харлыг кижи-дир. Ооң ындыг шилилге кылып алганы черле нарын херек.

Айтырыг: Наталья Сельдемирова, «Авторадио».

Олимпий оюннарының түңнелинде бистиң чуртувус кандыг тиилелгелерге ынанып болурул?

В. Путин:

Спорт дээрге тывызыктажып ойнаар оюн эвес-тир, ынчалза-даа аайлажы бээринден база хамааржыр болдур ийин. Ынчангаш эң сураглыг дээн спортчуларывыстың кандыг тиилелге чедип алырын баш удур чугаалаары черле берге. Тиилээр деп чорааш, бир халапка таваржып, хол-будун-даа бертип ап болур.

Оюн көрген бистиң аарыкчыларывыс ол чүүлдерни эки билир боор деп бодаар мен. Кандыг-бир алдагдалдар турар болза, олар өршээрлер. Эң кол чүүл—бедик мергежил болгаш быжыг тура-сорук херек. Эң күштүг кижи тиилээр дээрзи чугаажок. Ол тиилелгелерге өөрүүр апаар бис.

Айтырыг: «Дөрткү канал», Екатеринбург.

Владимир Владимирович, Силер Федералдыг Хуралга Айыткал кылып тургаш, муниципалдыг эрге-чагырганы чаартыры эргежок чугула деп турдуңар, ол хиреде кандыг-даа арга-сүме бербедиңер. Амгы үеде янзы-бүрү фондулар, организациялар аңгы-аңгы аргаларны саналдап, мэрлерни соңгуурундан ойталаарынга чедир сүмелерни киирип турар. Мэрлерни томуйлаар бе азы соңгуур бе?

В. Путин: Мэрлерни соңгууру албан. Чурттуң муниципалдыг тургузугларының удуртукчулары-биле чоокта чаа ужуражып турдум, ында кончуг эки кадрлар ажылдап турар. Оларны кымдан-даа артык шүгүмчүлеп турарын билир мен. Ол ындыг, чүге дээрге, эки чуртталга дээш демиселдиң мурнуку одуруун олар ээлеп турар. Ынчангаш эң бергелерге таваржыр кижилер база ол. Бир эвес оларны соңгулда дамчыштыр эрттирер болзувусса, эки кижилер кирип кээр.

Эрге-чагырганың муниципалдыг органының кадрлар дарганнаар чер болурун күзээр-дир мен. Аңаа ажылдааннар эргелеп-башкарылганың регион деңнелинге депшип кээр, оон федералдыынче шилчиир болза эки. Бо талазы-биле ажылдарны күштелдирери чугула.

Айтырыг: Николай Зусик, «12-й канал», Омск.

Федералдыг Хуралга Силерниң Айыткалыңарны көрген мен. Сибирьде сайзырал зоналарының дугайын чугаалап турдуңар, аңаа Красноярскини адаан ышкаш болдуңар.

В. Путин: Мурнады сайзырадырының зоналары-дыр ийин.

Н. Зусик: Ийет, ийет. Силер Красноярск край, Ыраккы Чөөн чүк, Хакасия дугайын чугаалап турдуңар, а Сибирь улуг болгай. А Барыын Сибирь дугайында чүнү-даа чугаалавадыңар.

В. Путин: Ыраккы Чөөн чүктүң девискээрлеринге чиигелде дугайында шиитпирлерни хүлээп алган бис, ол хамыктың мурнунда арыг орулга, чер үндүрүглеринге, Чөөн Сибирьниң чамдык регионнарынга, ооң иштинде Красноярскиге болгаш Хакасия Республикага хамааржыр.

Ол ажылдарны чазактың чамдык албан черлериниң дилээн езугаар кылдывыс. Чижээ, Красноярск край — боду дыка сайзыраңгай болгаш бюджет талазы-биле турум черлерниң бирээзи. Ынчалза-даа ооң девискээри аажок улуг, а акша киирип турар черлери эвээш, чүгле элээн каш —«Норильскиниң никели», алюминий бүдүрүлгези дээрзин барымдаалаан бис. Ындыг улуг девискээрге ол черле эвээш. Ооң иштинде Хакасия база бедик темпилер-биле сайзыраар ужурлуг.

Ынчангаш мурнунда Ыраккы Чөөн чүкке көрдүнген чиигелделерни бүгү Чөөн Сибирьге, Красноярск край биле Хакасия-биле катай киирген чылдагаанывыс ында.

Мында шиитпирлээр ужурлуг айтырыглар хөй. Ынчангаш кичээнгейивисти Ыраккы Чөөн чүктүң, Чөөн Сибирьниң сайзыралынче угландырган бис...

Силерге кел чыдар Чаа чыл-биле байыр чедирдим.

Парлалга конференциязының материалдарын допчулап очулдурган.