Кайгамчыктыг 60 хардан өрү назылыглар

Эрткен неделяда республиканың «60 хардан өрү назылыглар» клувунга хоочун башкы Дандар-оол Дулушович Седиптиң чогаадыкчы кежээзи болуп эрткен.

Мугур юбилейи эвес-даа болза, башкының 72 харлап турарынга тураскааткан кежээге клубтуң кежигүннеринден аңгыда, ооң эш-өөрү чыглып келген. Залды аян киир каастаан, шиник кеттинген хоочуннар сеткил хандыр ырлажып, хөглеп турлар. Дандар-оол Дулушовичиниң төрел-дөргүлү, ажы-төлү амданныг аъш-чемни белеткеп, улуг назылыгларга делгеп салган. Клубтуң кежигүнү, Сүт-Хөл кожуундан хоочун башкы Анзатмаа Шавырааевна Монгуш бисти уткуп алгаш, «60 хардан өрү назылыглар» клувунуң удуртукчузу Көк-Кыс Оюновна Донгакка чедире берди. Дарганың чугаалап турары-биле алырга, чыл төнүп турда клубтуң ажыл-ижин түңневишаан, ноябрь айда төрүттүнген талантылыг баянистиң чогаадыкчы кежээзин организастап турары бо.

«Өг-бүле» эртем фондузунуң (удуртукчузу Наталья Довуу) иштинге клуб 22 чыл ажылдап, идепкейлиг улуг назылыгларны хаара тудуп келген. Хөй-ниити организациязында барык 40 хире хоочуннар бар, амгы үеде оларның 25-жи доктаамал кээп, ажылдап турар. Оларның аразында кандыг кижилерни чок дээрил, хоочун башкылар, хөгжүмчүлер, садыгжылар, обком, партия ажылдакчылары дээш, төнчү чок. Клубтуң кежигүннери кожууннарже доктаамал үнүүшкүннерни кылып, оюн-тоглаазын бараалгадып, библиотека, школаларга лекция-беседаларны чорудуп, өөреникчилерге ажыктыг сүмелерни берип чоруур.

«Хоочун — коктуг» деп үлегер домак бар болгай. Амыдыралда «көдүрбээн хөнээ» чок хоочуннар аныяктарны шын орукче кииреринге үлүг-хуузун киирип, чоннуң хей-аъдын уран талантызы-биле көдүрүп чоруур. Ынчалза-даа улуг назылыгларга чогуур деткимче чок болуп турарын Көк-Кыс Оюновна чугаалады. Бүгү хемчеглерни чүгле боттарының пенсия акшазы-биле организастап турары харааданчыг. Төрүттүнген хүннерни демдеглеп, улусту сөөлгү орукче-даа үдеп турар. Кожуун, сумуларга чеде бээрге, клубтуң кежигүннерин улуг назылыглар аажок манаар. Сөөлгү үеде сумуларда хоочуннар клубтары бар-даа болза, оларның ажылы кошкак. Көдээде улуг назылыглар, ажыы-биле чугаалаарга, бажыңнарында чалгаарап олургулаар, оларны кым-даа хаара тутпас. Ынчангаш хоочуннарның тура-соруун көдүрери-биле «60 харлыглар» клуву кожууннарже идепкейлиг үнүп турар.

Дараазында кежээвистиң кол маадыры Дандар-оол Седипче эглип кээлиңер. Дандар-оол Дулушович өөнүң ишти Анай Макаровна-биле кады чурттаандан бээр 48 чыл чедип чоруур. Олар оглун, кызын эртем-билигге чедирип, төлептиг кижилер кылдыр өстүрүп каан. Бо хоочуннар кайызы-даа школага 40 ажыг чыл башкылап ажылдап келген. Дандар-оол Дулушович хөгжүм башкызы болгаш, өг-бүлези база хөгжүм-биле сырый харылзаалыг. Уруу Алена Седип ачазының дугайында мынчаар чугаалаар: «Билип кээривиске-ле ачавыстың өөреникчилери бажыңывыс ишти сыңмас кылдыр чыглып келир. Оларны ачам хостуг үелеринде спортзалга, бажыңынга-даа хөгжүм эртем-билиинге өөредип турганы ол. Янзы-бүрү хөгжүм херекселдерин бичии кижи сонуургаар мен, ачам оларын аажок камнаар, белен-селен улуска дээртпес. Бажыңывыс иштинден кезээде аянныг аялгалар, далай чалгыы дег, тааланчыг дыңналыр. Өөреникчилеринге шыңгыы негелделиг болза-даа, оларын чаптап, эп-чөп-биле чугаалажыр. Yргүлчү мөөрейлер, маргылдааларга киржир, боду спортчу база кижи. Ачавыстың салдары боор, ажылым хөгжүм-биле харылзаалыг эвес-даа болза, шүлүктер чогаадыр болган мен. Улуг оглумнуң уруу—уйнуум кырган-ачазын дөзеп, хөгжүмге сонуургалдыг. Хоочуннар клувунга ажылдап эгелээш, ачамның сагыш-сеткили кезээде бедик көдүрлүүшкүннүг дээрзин эскердим. Ававыс база чоокта чаа клубтуң кежигүнү апаргаш, талантызын чон мурнунче үндүрүп, аажок ырлаар».

Дандар-оол Дулушович Улуг-Хемниң Көк-Чыраага төрүттүнген. Ол ам 10 чылдың дургузунда «60 харлыглар» клувунда баянистеп ажылдап чоруур. Ниитизи-биле 15 ырның аялгазының автору, шүлүктерни база бижиир. Кады ажылдап чоруур эш-өөрү Дандар-оол Дулушовичиниң ажылынга бедик харыысалгалыын кайгаар, ажылындан кажан-даа озалдавас, шыңгыы хамаарылгалыг. Ол бодунуң дугайында хөй эвес чугаалаар-даа болза, арга-дуржулгалыг башкының билииниң бедиин, ойнап турда ындындан талантызын эскердим. Кожууннарга оюн-тоглаа үезинде чон баянист акыйның ойнаарын магадаар дээрзин өөрү чугаалады. Хоочундан «Амгы үениң ырыларның аялгаларының деңнелин канчаар үнелээр силер?» — деп айтырарымга, ол мынчаар харыылады: «Шаанда аялгаларны тускай комиссия бадылааш, хүлээп алыр турган. Шыңгыы турган-дыр ийин, амгы үеде ыры, аялга чогааткан кижи-ле боду ырлап үне бээр апарган-дыр. Бодум школага 40 чыл хөгжүм башкылап келдим. Ужуру болза тыва аялга чүгле 5 нотадан тургустунар. Амгы үеде тыва аялгаларга 5-тен хөй нота ажыглап, орусчудуп турарын эскерер-дир мен».

Лидия Иргиттиң сөзүнге «Сени черле чеже манаар», Көжелдей Монгуштуң сөзүнге «Чалбарып каап чоруур мен», «Кырганнарым», «Таңды сыным» дээн ышкаш башкының ырылары хөйге билдингир. Өөнүң ишти Анай Макаровна-биле «Тарлаг суурум» деп ырыны чогааткаш, ырлажып чоруур.

Республикада доктаамал кежигүннерлиг, идепкейлиг, талантылыг, чаныш-сыныш чок клубтуң кежигүннери чоокта чаа «Клубтуң 60 хардан өрү назылыг кижилери» деп номну чырыкче үндүрген. Хоочуннарны, бичии-даа болза, деткип чоруур кижилерге Роберт Доржу, Дина Оюн, Раиса Күжүгет, Галина Сюрюн дээш, өскелер-даа хамааржыр. Кайгамчык бедик тура-соруктуг, аныяк-өскен дээш сагыш-сеткили аарып чоруур «эки турачы» клубтуң кежигүннеринге чогаадыкчы чедиишкиннерни күзедим.

Алдынай Бады-Хоо.

"Шын" солун