Тыва бюджетте боттуң орулгазын 22 хуу көвүдеткен

2024 чылдың бирги чартыында Тываның каттышкан бюджеди 27 млрд 470 млн рубль орулганы алган, 2023 чылдың ол үезинге деңнээрге, 22 хуу азы 1 млрд 225 млн рубль хөй. Регионнуң саң-хөө сайыды бюджет күүселдезиниң баш бурунгаар түңнелдерин республика баштыңы Владислав Ховалыгга илеткээн.

Саң-хөө ажылдакчыларның дыңнадыы-биле алырга, шупту үндүрүг дөстеринден киирилде өскен. Организациялар орулгазындан үндүрүг кылдыр казнаже 844 млн рубль кирген, 16 хуу (+114 млн рубль) өзүлделиг. Шалың төлевириниң кудуку хемчээлин индексастаанындан, кижилерниң орулгаларындан үндүрүг төлевири эрткен чылдың бирги чартыындан 23 хуу көвей (+607 млн) болган.

53 млн рубль азы 6 хуу хөйге – ниитизи-биле 912 млн рубльга акцизтерни чыгган. Өзүлде колдуунда нефть продуктуларын сатканындан демдеглеттинген. Профессионал ажыл-чорудулга орулгазынга үндүрүгден киирилде 2 катап өзүп, эрткен чылын 6 млн рубль турган болза, бо чылын ооң түңү 13 млн четкен. Ажыл-биле боттарын хандыртынган эрге-байдалдыг үндүрүг төлекчилери көвүдээнинден – 13,5 муңдан 17,4 муң кижи четкени-биле ол тайылбырлаттынар.

Ажыктыг казымал байлактар тывыжындан үндүрүг орулгалары база 6 хууга, үндүрүг онаалдазының бөдүүнчүткен системазындан – 38 хуу өскен. Бизнестиң идепкейи бедээнинден үндүрүг онаалдазының бөдүүнчүткен системазы-биле орулгаларның өскени - эрткен чылга деңнээрге үүрмек садыг-саарылга 119,6 хуу улгатканын бадыткап турар.

Муниципалитеттер бюджеттеринде база үндүрүг орулгалары элээн немешкен. Бирги чартык чылда чер-черлерде киирилдениң ниити түңү 1 млрд. 887 млн рубль четкен – 2023 чылдың ол-ла үезинде кожууннарның чыгганындан 26 хуу, азы 391 млн рубль хөй.

Бии-Хем (48%), Мөңгүн-Тайга (46), Чаа-Хөл (40), Тере-Хөл (33), Кызыл (31), Таңды (28), Улуг-Хем (22) кожууннар, ол ышкаш Кызыл хоорай (38%) үндүрүг орулгаларында элээн өзүлдени хандырган. Чурттакчы чоннуң орулгаларында база өскен.

Федералдыг бюджеттен эгидилге чок дуза хемчээлин эвээжеткенинден республиканың бодунуң орулгалары өрү көдүрүлгенин демдеглезе чогуур. 2023 чылдың январь-июньга деңнээрге, ол 6,4 хуу кызырылган. Ылгал улуг эвес, ындыг болзажок республиканың эрге-чагыргазы башкарыкчы бүдүрүлгелерге, биче болгаш ортумак бизнеске деткимчени көргүзүзүп турарындан Тываның экономиказы хөгжүп, орулгалары көвүдээни-биле ол бүгү тайылбырлаттынар.