12.09.2024
Тываның эрге-чагыргазы Россия Федерациязының эвээш санныг үндезин чоннарының даңзызынче кирген тожу тываларын деткиир тускай грантыларны доктааткан. Республиканың чазаа 2030 чылга чедир национал политика боттандырылгазының күрүне программазында ындыг грантылар бээриниң чурумунче өскерилгени киирген.
Сөөлгү чизениң медээзинден алырга, тожу тывалары бис деп боттарын санаан Тываның 7 муң ажыг чурттакчыларының дугайында чугаа чоруп турарын сагындыраал. Арткан чурттакчылардан оларны ылгалы – тожу тывалары иви ажыл-агыйы, аңныыр, балык тывыжы, бойдус хайыразы-биле амыдырап чурттап чоруур.
Көшкүн мал ажылының өске хевирлеринден иви мал ажыл-агыйы үр үеде база онза берге байдалдарда аай-дедир көжүп чурттап чорууру-биле ылгалдыг. Иви турлаглары даглыг, кижи чок тайгаларда болгаш, ивижилерниң өг-бүлелери бүдүн чыл дургузунда сайзырал болгаш депшилгеден – садыг-наймаа, чылыг, чырыктыг, харылзаалыг бажыңнарлыг төптен ыракта ажык дээр адаанда көжүп чурттап чоруур.
Амыдырал чеже-даа дошкун болза, дыка хөй тожулар өгбелеринден дамчып келген ижин салбайн, төрээн черинге артып, иви малын өстүрүп, ажаап, чурттап чоруур. Адаларының ажыл-ижин ажы-төлү уламчылавышаан. Тываның ивижилери бүдүрген продукциязы эвээш болганындан хөй эвес орулгалыы оларны ундаратпас.
Ынчангаш күрүне болгаш республиканың чазаа, бир талазында оларның тайгада чуртталгазын чиигедир, өскезинде – регионалдыг рынокче чижилгелиг продукциязы-биле үнүп кээр кылдыр тожу-тываларының ажыл-агыйынга чогумчалыг байдалдарны тургузар бүдүн комплекстиг хемчеглерни ажылдап кылган. Республика Баштыңы Владислав Ховалыгның бодалы-биле алырга, чаа грантыларлыг инициативаны деткээн ол арга тожу общиназын культура заповедниктери кылдыр чүгле камгалаар эвес, а Тываның болгаш чурттуң амгы амыдыралынче чоорту каттыжып кирер арганы оларга бээр.
Бадылаан грантылар – ол комплекстиң кезии болур. Бир алыкчы-ла чылда эң хөй дизе 300 муң рубльди алыр. Деткимчениң ол хевириниң иницатору болур ТР-ниң националдар херектериниң талазы-биле агентилел грантыларны тожу тываларның аразынга мөөрейлер таварыштыр хуваарын тайылбырлаан.
Бөгүн Тывада хан төрел болгаш кожа-хелбээ чурттап чорууру-биле тургустунган 25 община бүрүткеттинген, олар республиканың чедери эң берге черлери – Мөген-Бүрен база Тоолайлыгда (Мөңгүн-Тайга кожуун), Шынаа, Каргы, Балыктыг база Эмиде (Тере-Хөл), Азас, Ий, Сыстыг-Хем, Чазыларда (Тожу) база Бай-Дагда (Эрзин).
Грантыже кордакчы чазактың айытканы 6 угланыышкынның бирээзи-биле холбаалыг төлевилелди конкурсче киирер. Оларга тожу тываларының төөгү-культура өнчүзүн болгаш материалдыг культуразын, чаңчылчаан ажыл-ижин камгалаар, аас чогаалын, улусчу ужур-чаңчылдарын, дылын болгаш ус-тывыжын сайзырадып база нептередир угланыышкыннар хамааржыр. Оон аңгыда грант алыкчызы төлевилелче бодунуң инвестиция үлүүн кииргенин бадыткаар ужурлуг. Ол саң-хөө болгаш материалдыг салыышкын, интеллектуалдыг өнчү бооп болур.
Азырал иви өстүрүп-көвүдедир, иви ажыл-агый продукциязын болбаазырадыр, балыктаашкын база аңнаашкын, аъш-чемге ажыглаар болгаш эм шынарлыг үнүштер тып, чыып база белеткээш болбаазырадып база садары, иви кадарар, мунар болгаш аңнаар ыттар азырап көвүдедир инициативаларны мурнады деткиир деп, агентилелдиң специалистери тайылбырлаан. Ол ышкаш грантылар бээр система-биле тожунуң общиналарынга ыяш белеткээринге, чурттаар чер тударынга, улусчу ус-тывышты хөгжүдеринге дузалаары планнаттынган.