Президент Владимир Путин-биле Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыгның ажыл-агыйжы ужуражылгазы

Регионнуң удуртукчузу Тывада чуртталга тудуунуң темпизин база көдээ ажыл-агый хөгжүлдезиниң хемчеглериниң дугайында Президентиге илеткээнин дыңнаткан.

В.Путин: Байдалды сайгарып, эки талаже өскерилгелер дугайында кады чугаалаштывыс. Тудуг талазы-биле алырга, ниитизи-биле бүгү чуртта эки хөгжүлда бар, өзүлде 7,9 хуу. Ынчалза-даа Тывада ол 50 ажыг, тодаргайлаарга 53 хуу.

В.Ховалыг: Ийе.

В.Путин: Бөгүн хуралга чугаалашканывыс ышкаш, ол темпини хевээр арттырар. Ниитизи-биле Россия-биле деңнээрге өзүп-төрүттүнериниң деңнели дыка бедик болгаш чурттакчы чоннуң чайгаар өзүлдези улуг республикага чуртталга оран-савазының чедишпези – ала чайгаар тургустунуп келир чидиг айтырыгларның бирээзи. Тывалардан үлегерден алыр херек чугаалаар кижи мен. Чеченнерден база. Чечня – чаштарның төрүттүнери-биле бирги черде.

Машинага чоруп олургаш, уруглар садтары, школалар чедишпезиниң чидиг айтырыын кады чугаалашканывыс езугаар шиитпирлээри чугула. Ол айтырыгларны албан шиитпирлээр.

Оон өскеде, «үр шиитпирлээр» айтырыгларның бирээзи – чуртта болгаш Тывада, ылаңгыя мында аварийлиг чуртталга бажыңнарының деңнелин черле шиитпирлээр апаар бис.

Оон-даа өске айтырыглар база бар. Ол бүгүнү билир силер. Оларны чугаалажыылыңар.

В.Ховалыг: Хүндүлүг Владимир Владимирович!

Тывада экономиканың ниити шимчедикчизи тудуг дээрзи шын. Тывага ийи хуу ​​чиигелделиг ипотека киирерин деткээн Силерниң шиитпириңер аңаа дыка дузалаан. Ол эгелээшкин хереглелдиг болган. Ооң мурнунда банкылар ипотеканы 25 чедир хууга чөпшээреп турган. Чиигелделиг ипотеканы киирген соонда, чээли бэри ийи катап улгаткан. Бистиң хамаатыларның кижи санынга ортумак орулгазы эвээш болганындан, ипотеканы кижи бүрүзү алыры амдыызында болдунмайн турган. Ам байдал шуут өскерилген.

Бо хүнде чеди микрорайон туттунуп турар. Эге баштайгы план езугаар ол микрорайоннар шупту туттунуп доостур ужурлуг. 2030 чылга чедир чиигелделиг ипотеканы узадырының дугайында хурал үезинде ону дилеп тур мен, Владимир Владимирович. Чыл санында ийи муң хире керээ чарар, 2030 чылга чедир 12 муң дугуржулга чардынар.

В.Путин: Тудугларның шапкын тудуун арттырар.

В.Ховалыг: Ийе, темпини салбайн арттырар бис.

Бүгү чурттан алырга, бисте бир кижини чуртталга шөлүнүң дөрбелчин метри-биле хандырганы эң куду – 15,3 дөрбелчин метр. Нормативти чедип алыр деп бодаар болзувусса, бо хүнде республикада бар чуртталга фондузу хире хөй бажыңнарны тудар апаар. Амгы үеде ол беш млн ажыг дөрбелчин метр хире.

В.Путин: Ийи катап улгаттырар херек.

В.Ховалыг:  2030 чылга чедир ону улгаттырар херек. Ынчан ол нормага дүгжү бээр.

В.Путин: Ниитизи-биле көдээ ажыл-агыйын, үлетпүрнү база. Силерде ажыл дыка эки чоруп турар-дыр. Инвестиция ажыл-чорудулгазы улгаткан. Экономикаже-даа, көдээ ажыл-агыйынче-даа база бурунгаар хөгжүлдеже-даа дыка эки үндезинни тургузар херек. Планнаттынган ол инвестицияларны боттандырарынга шупту чүвени кылыр.

В.Ховалыг: Ийе, чурттакчы чоннуң 46 хуузу көдээ черлерде чурттап турар. Көдээ ажыл-агыйын база хөгжүдүп сайзырадыксап турар бис. Дараазында үе-чаданың бот-тускай программазы-биле республиканың агроүлетпүр комплекизин хөгжүдер дыка хөй угланыышкыннарны сайгарып көрдүвүс.

Совет үеде 45 муң хире гектар суггаттыг черлер турган. Ол бүгү суггарылга системаларын беш-чеди чыл дургузунда чоорту катап тургузар бодап тур бис, бөгүнде ооң чүгле беш-он хуузу ажыглалда. Бо таварылгада магадылал херек... Бо көргүзүг-биле бис айыылдыг чер ажыл-агыйлыг зоназында чурттап турар бис, бир эвес черлер суггаттыг апаар болза, чылда ийи дүжүттү ажаап, мал-маганга быжыг мал чеминиң баазазы тургустунар.

В.Путин: Документилерни белеткеп алдыңар бе, ийе? Эгелээлиңер че.