Тывада национал төлевилелдер канчаар боттанып турарыл?

07.10.2021 Национал төлевилелдер күүселдези-биле Тыва Россияда ортумак темпини мурнап, тускайлаттынган федералдыг акшаны шиңгээдир талазы-биле Сибирь федералдыг округда мурнуку черде. Республиканың муниципалитеттеринде социал объектилер, оруктар, девискээрлер чаагайжыттынып, өске-даа ажылдар кылдынып турар. Ындыг болзажок демниг командалыг ажыл база адырлар аразында билчилге чок болза, чамдык төлевилелдерниң көргүзүглери күүсеттинмейн барып болурунуң айыылы бар.
«Демография», «Өөредилге», «Кадык камгалалы», «Чурттаар оран-сава база хоорай хүрээлели», «Экология», «Айыыл чок, шынарлыг оруктар», «Күш-ажылдың бүдүрүкчүлүү», «Чурагайлыг экономика», «Культура», «Делегей кооперациязы база экспорт», «Биче болгаш ортумак сайгарлыкчы чорук база хуу сайгарлыкчылар инициативаларын деткиири» деп 11 национал төлевилелдер тургузуунда кирип турар 43 регион төлевилелдерин республика 2021 чылда боттандырган.
Ол угланыышкында ажыл-чорудулганың удуртукчузу Тыва Республиканың Чазааның Даргазының бирги оралакчызының хүлээлгезин күүседип турар Александр Брокерт республика программаларының күүселдезиниң дугайында чазак хуралында илеткээн.
Национал төлевилелдерни бо чылын боттандырарынче 4 330,6 млн рубль көрдүнген: федералдыг бюджеттен – 4 199,8 млн рубль база республика казназындан – 130,8 млн рубль. Октябрь 1-ге чедир көрдүнген акша-хөреңгиниң 2742,8 млн рубли азы планның 63,3% чарыттынган, ортумак российжи көргүзүгден 6,7% хөй. Национал төлевилелдер шугумундан акша-хөреңгини шиңгээдир талазы-биле Тыва Сибирь федералдыг округда лидер.
Республикада национал төлевилелдер шугуму-биле дараазында хемчеглер күүсеттинген:
- көжүп чоруур 18 эмчи комплекстерин база бедик технологиялыг 15 эмчи дериглерин садып, ооң чедизин эмнелге албан черлеринде салган;
- Кызыл хоорай чоогунда (ЛДО) школаны туткан, найысылалдың Бай-Хаакская кудумчузунда школа тудуун эгелээн;
- ийи көдээ клубтарны септээн, ам дөрт клубту чаартып турар;
- ийи модельдиг библиотеканы, бир виртуалдыг концерт залын эде дерээн;
- 2241 метр регион оруктарын база 3 360 метр хоорай оруктарын септээн, 14 хөй-ниити шөлдерин чаагайжыткан, 13 объектиде ажылдар уламчылавышаан;
- 1754 га шөлдүг черлерде суггат системазын катап тургузар ажылдар чоруп турар;
- уруглар садтарында немелде ийи тудугну, Бүренниң бажың-интернадында дөрт чуртталга корпустарын туткан;
- ГТО-нуң ийи шөлчүгештерин тудуп турар:
- Хайыраканның бажың-интернадынга ийи чуртталга корпустарын, ол ышкаш беш уруглар садын тудуп эгелээн;
- «Тувакобальт» комбинаттың артынчыларын узуткап турар, программа киржикчизи ийи бүдүрүлгеде «Камналгалыг бүдүрүлге» дериг-херекселдерни ажыглап эгелээн;
- харылзааның волокно-оптиктиг шугуму-биле Интернет четкизинге 193 социал ужур-дузалыг организацияларны кошкан;
- «Агростартап» грантызы-биле фермерлерни деткиири планнаттынган.
121 тускай сорулгалыг көргүзүглерни херек кырында чедип алганынга база 120 үре-түңнелдерге даянып, 2021 чылда национал төлевилелдерни күүсеткениниң шынарын үнелээр. Чижээ, «Демография» национал төлевилел-биле 3 харга чедир назылыг уругларга 2115 олутту немей тургузар планны, херек кырында 1145 олут кылдыр кылган. 200 процедура ЭКО кылыр план, херек кырында 105-ти кылган.
2021 чылдың октябрь 1-ге чедир «Экология», «Чурагайлыг экономика», «Культура», «Өөредилге» база «Күш-ажылдың бүдүрүкчүлүү» - беш национал төлевилелдерниң тускай сорулгалары болгаш түңнелдери чедип алдынган.
Күүселдези чыдып каан программалар база бар. «Биче болгаш ортумак сайгарлыкчы чорук база хуу сайгарлыкчылар инициативаларын деткиири» база «Айыыл чок шынарлыг оруктар» ийи төлевилел сорулгаларын чедип албазының айыылында келгенин Александр Брокерт дыңнаткан.
Регионнуң Көдээ ажыл-агый яамызынга хамааржыр «Делегей кооперациязы база экспорт», «Демография» (Күш-ажыл яамызы), «Кадык камгалалы» (Кадык камгалал яамызы) база Тываның тудуг яамызынга онаажыр «Чуртталга оран-савазы база хоорай хүрээлели» дөрт нацтөлевилелдиң көргүзүглерин чедип алыры чугула.
Айыттынган республика программаларының көргүзүглерин чедип алыр дизе, күүседикчилер федералдыг төлевилелдер-биле дүгжүп турар кылдыр оларның паспорттарынче өскертилгелерни 2021 чылдың төнчүзүнге чедир киирери албан. Капитал тудуг объектилерин ажыглалче киирип, оларны чаагайжыдып база дерээш, ол ышкаш күрүне болгаш муниципалдыг керээлерни күүсеткеш, бюджет акша-хөреңгизин бүрүнү-биле шиңгээдирин чедип алыр. Оон аңгыда, федералдыг төлевилелдерниң ылавылаан паспорттарын көрүп, 2022 чылда федералдыг төлевилелдер удуртукчулары-биле немелде дугуржулгаларны дарый чарар херек.
Чазак Даргазының бирги оралакчызының албан-хүлээлгезин күүседип турар Александр Брокерт планнаттынган түңнелдерни чедип алыр дизе, команданың демниг ажылы чугула дээрзин демдеглээн. Ынчангаш регион төлевилелдериниң удуртукчулары база кураторлары, ол ышкаш тус чер бот-башкарылга органнары бүгү күштерни мөөңнеп, сырый харылзаалыг ажылдаарын айыткан.
Тыва Республиканың Баштыңының Администрациязында база Тыва Республиканың Чазааның Аппарадында Регионнуң төлевилел офизи республикада национал төлевилелдер күүседикчилериниң ниити ажылын удуртур.