Ведомстволар аразының комиссиязы хөмүр "садыгжыларын" хынаар

07.09.2021 Тываның Чазаанга хөмүр-даш өртээн чиигеткенинге брифинг болуп эрткен. Тыва Республиканың Чазааның Даргазының бирги оралакчызының албан-хүлээлгезин күүседип турар Александр Брокерт база Тарифтер талазы-биле албан удуртукчузунуң хүлээлгезин күүседип турар Эдуард Куулар журналистерниң айтырыгларынга харыылаан.
Регион удуртукчузу Владислав Ховалыг хөмүр-даш өртээн эвээжедир дугайында шиитпиринге атты салган соонда, хөмүр-даш саарыкчылары чаа өртек-биле садып алганы ”кара алдынын” эрги өртээ-биле саарып, бодунга шиңгээдип эгелээр эвес бе айтырыг хөйнү дүвүредип турар. Чазак ону хайгаараар бе?
Александр Брокерт ол айтырыгга харыылап тура, күрүне эрткен чылдан бээр хөмүр өртээн өйлеп турарын тайылбырлаан. Тарифтер албаны Тываның даг-руда компаниязының өртектер политиказынга анализти чоруткан: бүдүрүлгениң 2021 чылдың январь 1-ден бээр боттуг чарыгдалдарын база ол өртектери дүгжүп турарын санап көрген. Ооң түңнелинде экономиктиг үндезиттинген - тоннада 2220,1 рубль өртекти тодараткан. Ындыг болзажок, шупту-ла хереглекчилер кадыг одаар чүүлдү уургайның бодундан садып ап шыдавазы билдингир. Дыка хөй кижилер хөмүрнү одаар чүүлдүң кырынга “транспорт” чарыгдалдарын, азы дажып-сөөрткенин катай санап алган “ачы-дуза чедирикчилеринден” садып ап турар. Ынчангаш тоннада өртек чедиргениниң хемчээлинден хамааржыр. Мында сөөртүлге өртээн күрүне өйлеп-таарыштырып турарын билзе чогуур, чедирер черинге оруктуң хемчээлинден тоннада 5,7 рубль деп бөгүн доктааттынган. Склад ачы-дузаның өртээ база өскерилбээн, ынчангаш хөмүр садыгжылары садар хөмүрүнүң өртээнден 467 рубльди казыыр ужурлуг.
- Ам транспорт чарыгдалынга немей, тоннада хөмүрнүң тургустунган өртээ-биле хереглекчиге четкен турарын чедип алыры чугула – деп, Александр Брокерт чугаалаан. – Чазак ведомстволар аразының комиссиязының рейд планын тургускан. Тарифтер талазы-биле албанның, монополияга удур албанның, үндүрүг инспекциязы база тус чер чагыргаларының киржилгези-биле рейдилер келир неделяда эгелээр. Чагырга черлери кожууннарда өртек политиказын хайгаараар ужурлуг.
Хөмүр сөөртүкчүлериниң чарыгдалдарын эвээжедир дээш субсидияны бээринге чазак белен, ынчалза-даа херек кырында ажыглаттынмаан эрги чурумну эдери негеттинип турар. Чурумну бөдүүнчүдер ажылдар болу бээрге, эрге-чагырга кадыг одаар чүүл сөөрткен чарыгдалдарын эгидип болур, ынчан төнчү өртек билдинер.
Кара өжегерээн өртекти өстүрүп турар садыгжыларга хамаарыштыр кандыг хоойлу-чурум харыысалгалары барын журналистер сонуургаан.
Доктааткан өртектерни өстүрер болза, торгаар дээн ышкаш административтиг харыысалга барын, Тарифтер талазы-биле албанның начальниги Эдуард Куулар тайылбырлаан. Кижилерге ол торгаал 5000 рубль болза, юридиктиг черлерге – 10000 рубль.
Тываның Чазаа республиканың кадыг одаар чүүл рыногунда чижилгени күштелдирер дээш ажылдап турар: кожавыс Хакасиядан сөөртүкчүлер-биле кады дугуржуп, Мөңгүн-Тайга биле Өвүр кожууннарны хандырып болур Моолдан бүдүрүкчү экспертерни хаара тудар планныг. Шенээр кылдыр моол хөмүрнү эккелгенин даргазының оралакчызы дыңнаткан.
Хереглекчилер чиигеткен чаа өртек-биле хөмүрнү кожууннарда одаар чүүл складтарындан садып ап болур. Олар-биле харылзажыр даңзыны бо чоокку хүннерде интернет четкизинге парлаптар. Кызылда ындыг черлер элээн каш, оларның эң колу – “Гортоп”.
Чаа өртек кажанга чедир күштүгүл дээн айтырыгга, тарифтер чылдың-на өскерлип турар болгаш, бо өртек чаа чылга чедир мындыг болур деп, Эдуард Куулар дыңнаткан. Келир чылын өскертсе хөңнү, ындыг болзажок чазак хенертен өртек өстүрерин болдурбас болгаш, чонга чедингир өртекти арттырар.
«Бир эвес транспорт-биле сөөрткенин кадыптар болза, чонга садар хөмүрнүң төнчү өртээ каш болурул? Ылаңгыя ыраккы кожууннарга, ийи катап аартаткаш садып турар Мөңгү-Тайганың чурттакчыларынга каш апаар?” – деп айтырыг салдынган.
Ону санаары бөдүүн: эрги өртектен 476 рубльди казыптарга өртек билдине бээр деп, Эдуард Куулар чугаалаан. Тоннада төнчү өртек ол болур. Чаңгыс тоннада өртекти ол арга-биле санааш, ону көскү черлерге азы интернетке чарлап, дыңнадырын кожуун чагыргалары сүмелээн.
Республика чазааның шиитпирин монополист бүдүрүлге хүлээп алыр ирги бе деп, МИЧ-тиң чамдык төлээлери дадагалзаан. Ук шиитпирни күүседири албан, а компания ону хүлээп, ынчаар кылыр апаар деп, Тарифтер талазы-биле албанның удуртукчузу чугаалаан.
«Тываның даг-руда компаниязы» КХН сентябрь 3-тен эгелеп 1 тонна хөмүрнү 2220,1 рубль-биле садып эгелээни, аңаа бадыткал.