“Чаңгыс демниг Россия” партияның Тываның регион салбыры Владислав Ховалыгның кандидатуразын идип үндүрген

Тываның Баштыңының албан-хүлээлгезин түр када күүседип турар Владислав Ховалыг “Чаңгыс демниг Россия” партиядан Тыва Республиканың Баштыңы-Чазааның даргазы албан-дужаалдың соңгулдаларынга киржир. 

Бөгүн, Кызылда Улусчу чогаадылга бажыңынга “Чаңгыс демниг Россия” партияның Тываның регион салбырының 36-гы конференциязының 2-ги үе-чадазынга партияның тус чер салбырларының кежигүннери Тыва Республиканың Баштыңы-Чазааның Даргазы албан-дужаалче кандидатты идип үндүрер дугайында, база өске-даа айтырыгларны сайгарып чугаалашкан. 

Чажыт бадылаашкынның түңнелинде, Тыва Республиканың Баштыңы албан-хүлээлгени түр када күүседип турар Владислав Ховалыг эң хөй үннү алган. 

Конференцияның ажылынга “Чаңгыс демниг Россия” партияның 19 тус чер салбырындан партияның 85 кежигүнү, ооң талалакчылары база чалаткан кижилер киришкен. Кандидатты депшидерде чажыт бадылаашкынны чоруткан. 

Тыва Республиканың Баштыңы-Чазааның Даргазы албан-дужаалче ийи кордакчы – Федералдыг почта харылзааның Тыва Республикада эргелелиниң директору Ревенко Владимир Петровичини база Тываның Баштыңының албан-хүлээлгезин түр када күүседип турар Владислав Ховалыгны идип үндүрген. 

Чажыт бадылаашкынның түңнелинде, партияның 6 кежигүнү Владимир Ревенко дээш, а 76 кижи Владислав Ховалыг дээш боттарының үнүн берген. “Чаңгыс демниг Россия” партияның 10 ажыг чыл иштинде кежигүнү болур В. Ховалыг чаңгыс партийжилериниң эң хөй үнүн алганы ол. 

Владислав Ховалыг көргүскен бүзүрели дээш четтиргенин илереткеш, Тываның Баштыңы-Чазааның даргазы албан-дужаалга ажылга бодунуң көрүжүн үлешкен: 

- Россияның Президентизи меңээ бүзүрелди көргүскен хүнден эгелеп 2,5 ай дургузунда кожууннарже база бүдүрүлге объектилеринге чедип, чазак кежигүннери-биле чугаалажып, адырларда база кожууннарда байдалдарны делгереңгей билип алыр аргалыг болдум. Кол чидиг айтырыглар шын тургустунганынга ниитизи-биле бүзүредим. 

Ажыы-биле чугаалаарга, сорулга чаңгыс – республиканы сайзырадыр, бодунуң региону, төрээн суурунга Тываның чурттакчы бүрүзү бүзүреп, ол дээш кызыдып чүткүүрү. Россияның Президентизиниң болгаш Чазааның тургускан угланыышкыннарын ажылга удуртулга болдуруп, социал-экономиктиг хөгж\лдениң бисте бар арга-хевирлерин ажыглаар.

 Россияның Чазааның бадылааны Тываның тускай хөгжүлде программазы бо чоокку үеде бистиң кол чепсээвес ол болур. Программа ниитизи-биле ажылдап турар. Республиканың социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң тускай программазын (ИПСЭР) дүргедедип, ону хуусаадан эрте доозар херек деп санаар мен. Ынчангаш дараазында чадаже кирер – чаа ажылчын олуттарны киирип, орулганы көвүдедип, ядыы-түреңги чорукту чавырылдырар. Чамдык төлевилелдерниң дээштиин көрүп тургаш, оларже эдилгелерни киирер. 2030 чылга чедир Тываның үр хуусаалыг стратегиязын, ол ышкаш адырларның стратегиязын эде көөр. Россияның Экономика яамызы ындыг турушту деткип турар. 

Келир үеде Тываның хөгжүлдезиниң дугайында каш сөс. Экономикавыстың кол адыры көдээ ажыл-агыйы бооп артар. Мал ажылынче, чиг эт болбаазырадылгазынче, аъш-чем үлетпүрүн хөгжүдеринче кичээнгейни углаар. Баштайгы дээрезинде, эът, сүт, тараага боттуң хереглелин хандырып, ол чиг эттен аъш-чем продукциязын бүдүрер. Көдээ бараан бүдүрүкчүлериниң продукциязын садып-саарар база аъш-чем болбаазырадылга бүдүрүлгезин чиг эт-биле хандырар сорулга-биле, бүдүрүлге системазын база хереглекчилер кооперациязын катап тургузар. Көдээ бараан бүдүрүкчүлеринге деткимчени көргүзер. Көдээ ажыл-агый продукциязын үндүр болгаш киир садар байдалдарны экижидери база бир айтырыг. Тываның көдээ ажыл-агыйын комплекстиг хөгжүдер программаже оларны киирер тодаргай санал-оналдар бисте бар болгаш, Россия Федерациязының Чазааның норматиттиг актызы-биле федералдыг бюджеттен чогуур акшаландырыышкынны аңгылап бээрин бадыладып алыр.

Үлетпүрнү хөгжүдери чугула. Ылаңгыя республика чонунуң хереглелин хандырарынче угланган болгаш төлептиг акша-шалыңныг ажылчын олуттарны бээр бүдүрүлгелерже, ооң санында чиик үлетпүр болгаш көдээ ажыл-агый чиг эт болбаазырадылгазын хөгжүдер.

Тываның бойдус курлавырларын, ылаңгыя ажыктыг казымалдар шиңгээдилгезинге харыысалгалыг болур. Бирээде, тывыш бүдүрүлгелеринде ажылчын олуттарже Тываның чонун хөйү-биле хаара тудар; ийиде – экология хоойлужудулгазын шыңгыы сагыыр.

Энергетика адырында, транспорт инфраструктуразында, тудуг комплекизинде шиитпирлээр айтырыглар хөй. Ниитизи-биле Тываның хөгжүлдезинге салдарлыг ниити айтырыг – энергияның чедишпези болур. 220 кВ шугумну тудар деп шиитпир бар. Ооң өртээ 20 млрд. ажыг рубль. Федералдыг четки компаниязы ол түңнүң хөй кезиин бодунга алган. А арткан кезиин Россияның Чазаа-биле шиитпирлеп тур бис. Тываны газчыдар төлевилелди боттандырар дээш, «Газпром СПГ Технологии»-биле суугаткан газты сөөртүр база чогуур инфраструктураны тударын ажылдаан бис. Ол ажыл-агый субъектилериниң чүгле экономиказын эвес, а Кызыл хоорайның агаарын экижидер. Газ хүлээр, шыгжаар база хуваар станцияга чер участогун аңгылаарынга чедир херек шимчеп эгелээн.

 Социал, ол ышкаш коммерциялыг чуртталга тудуун калбартыр. Бисте территорияларны комплекстиг шиңгээдир төлевилелдер бар. 50 млрд ажыг рубь хемчээлдиг инвестицияларны хаара тудар аргалыг “Стимул” программага киржир. 767 муң ажыг дөрбелчин метр шөлге чуртталга тудуун тудар. Ынчан республикада чуртталга бажыңнарының өртээ эвээжээр, бо үеде ол бир дөрбелчин метрде 100-120 муң рубль бооп турар. 

Коммунал инфраструктураны сайзырадыр. Амгы үеде инфраструктураның – чылыг, суг четкизиниң объектилери 77% эргижирээн. “Таарымчалыг хоорай хүрээлелин хевирлээри” федералдыг төлевилел чорудуу уламчылавышаан. 

2021 чылда “Айыыл чок болгаш шынарлыг автомобиль оруктары” төлевилелдиң күүселдезин дүргедедип, акшаландырыышкынның хемчээлин өскертир. Абакан – Ак-Довурак, Чадаана – Ак-Довурак база Кызыл – Эрзин – Моол-биле күрүне кызыгаары автомобиль оруктарын федералдыг өнчүже шилчидер. Ооң мурнунда чылдарда база чоокта чаа болган суг үеринден үрелген оруктарга катап тургузуушкын ажылдарын дүргедедир. 

Пассажирлер аргыштырылгазын экижидериниң, транспорт бүдүрүлгелерин шимчеп чоруур состав-биле хандырарының тодаргай хемчеглерин алыр. Федералдыг программалар база боттарывыстың социал төлевилелдеривис-биле ажы-төлдүг өг-бүлелерни, чурттакчы чоннуң эвээш орулгалыг кезиин деткиир социал политика адырында ажыл уламчылаар. Чонну ажылга хаара тударын көвүдедири ол адырда эң кол ажыл болур, ону экономиканың өзүлдези-биле чедип алыр. 

Социал объектилер тудуун көвүдедир. Тывада ажы-төлдүң төрүттүнери көвей болгаш, уруглар сады чедишпес. 25 муң уруглар садиктер барып турар болза, оочурда – 13,5 муң чаштар бар. Школалар долу, оларның хөй кезии эргижирээн. Амдыгаа дээр школачылар үш ээлчегде өөренип турар. Оочурларны чок кылыр дизе, 48 уруглар сады биле 25 школа херек. Федералдыг кадык камгалал яамызы-биле чаа уруглар эмнелгезин, амгы үениң онкология диспансерин, Чадаананың кожууннар аразының эмнелгезин, дүрген эмчи дузазының төвүн тудар айтырыгны чугалажыр. Культура, эртем, спорттуң хөгжүлдезинче кичээнгей углаар. Бо чылын Тываның гуманитарлыг шинчилелдер институдунуң оран-савазын ажыглалга киирер. Каа-Хемде спорт-культура төвүнүң тудуун доозарынга акша-хөреңгини тускайлаарын федералдыг деңнелде ажылдап турар. Тыва болгаш орус дылдарны хөгжүдер программалар уламчылаар. 

Юридиктиг черлерге чырык өртээн эвээжедир дугайында шиитпир бар. Камгалап алган акша-хөреңги-биле чурттакчы чонга чырыктың таривинге субсидияны бээр төлевилелди белеткеп тур бис. Хөмүр өртээн эвээжедири база чугула айтырыгларның бирээзи. Федералдыг структуралар база Тываның тывыш бүдүрүлгелери-биле чугаа чоруп турар. Агаар аргыжылгазын субсидиялаар айтырыг контрольда. 

Федералдыг ведомстволар – Кадык камгалал, Транспорт, Эокномика, Өөредилге яамыларында база өске-даа структураларда ол ажылды коллегаларым-биле кады ажылдап тур бис.

 Петербургка экономиктиг шуулган үезинде, вице-премьер Хуснуллин-биле ужуражып, чугула айтырыгларны чугаалаштывыс. Ужуражылгавыс соонда, федералдыг яамыларга Тывага чугула айтырыглар талазы-биле даалгаларны берген. 

Тываның Чазаа тыва күрүнениң тургустунанындан 100 чыл болган юбилейнин төлептиг уткуур дээш ажылды чорудуп турар. Ол мурнады боттандырар угланыышкыннар болур.

Эргелеп-башкарылга органнарының системазын хевирлээри республика хөгжүлдезиниң чедимчелиг ажылынга херек негелде болур. Ынчангаш күүсекчи эрге-чагырга органнарының структуразын өскертир планныг мен. Аңгы чуртталга-коммунал ажыл-агый яамызы база аныяктар-биле ажылдаар агентилел херек. Удуртулганың ниити чарыгдалдарын көвүдетпейн, харын-даа эвээжедир мен. 

Удуртукчулар командазын чыып эгелээн мен. Федералдыг структураларга, өске регионнарга ажылдаан арга-дуржулгалыг, Президентиниң болгаш Россияның Чазааның мурнады салган сорулгаларын шиитпирлеп шыдаар профессионалдар ажылдаар ужурлуг. 

Дүүн чаа-ла өөредилгемни дооскан Күрүне удуртулгазының дээди школазынга алган арга-дуржулганы ажылга удуртулга болдурар мен. Июнь 17-де, кадр курларвырын хөгжүдер программаның доозукчулары биске, Россияның Президентизи В. В. Путин-биле ужуражылга улуг ужур-уткалыг болган. Владимир Владимирович программа-биле чедип алган арга-дуржулгаларны, арга-мергежилдерни ажылывыска нептередип, ооң дээштиин чедип алырын чагаан. Ажылывыста эң кол чүүл – кижилерниң амыдырал-чуртталгазын экижидери деп айыткан. Сеткил-чүрек-биле кижилерниң айтырыын хүлээп алыр херек. 

“Чаңгыс демниг Россия” партияның дүүн эрткен съезидинге база-ла ол негелделерни салган. Бистиң мурнувуста улуг сорулгалар, бир дугаарында кижилерни хумагалаары-биле холбашкан, чоннуң чаагай чоруун база амыдырал-чуртталгазын экижидери деп, демдеглээн. Чурттуң шупту регионнарынга чаа ажылчын олуттарны тургузуп, уруглар садтарынга база яслилерге олуттарны ажыдып, хоорай-суурларны чаагайжыдып, чедимчелиг социал деткимчени көргүзери – кижилерниң келир үеге бүзүрелин күштелдерер. Президентиниң ол сөстерин ажылымга удуртулга болдурар мен.

 “Чаңгыс демниг Россия” партияның Тывада регион салбыры Владислав Ховалыгның кандидатуразын 2021 чылдың сентябрь 19-та эртер Тыва Республиканың Баштыңы - Чазааның даргазы албан-дужаалче соңгулдаларга киржир кылдыр идип үндүрген.