Тываның Чазаанга “бок реформазын” боттандырар айтырыгларны чугаалашкан

“Бок реформазын” сайгарган хуралга Кызыл хоорай мэриязының удуртулгазы, “Чаагайжыдылга” КУБ-туң директору» Артур Чаш-оол, тудуг болгаш ЧКА сайыдының хүлээлгезин күүседип турар Аяс Хунай-оол, бойдус курлавырлары болгаш экология сайыдының хүлээлгезин күүседип турар Григорий Ондар болгаш башкарыкчы компаниялар удуртукчулары киришкен. 

Чугааның бир кезээ - кадыг боктар-биле ажылдаар регионнуң чаа операторун шилиири болган. «СТ-ТБО» КХН регион оператору ажылдап эгелээнинден бээр ол айтырыглар шиитпирлеттинмээн. Амгы үеде ол компанияга хамаарыштыр суд сайгарылгазы уламчылап турар. Эрткен чылдан бээр “Чаагайжыдылга” МУБ регион оператору ажылды хүлээнген. ТР-ниң Тудуг яамызы биле «СТ-ТБО» КХН-ниң аразында чардынган ажыл-чорудулганы организастаар дугайында Дугуржулганы күш чок болдурган соонда, боктар-биле ажылдаар регион операторун шилиир конкурс чарлаттынар. 2021 чылдың апрель 19-та Үшкү арбитраж апеллияция суду (Красноярск хоорайда) Тыва Республиканың Арбитраж судунуң № А69-1006/2020 херээнге шиитпирни өскерилге чок арттырып, «СТ-ТБО» КХН-ниң удур хомудалын хандырбаан. Амгы үеде шиитпирниң күш кирерин манап турар. 

Боктарның чыылганы, тускай техниканың чедишпези, өре-шире, регион операторунуң ачы-дузазыга чаңгыс аай төлевирни эде санаары дээн айтырыгларны база көрген. Чүгле он муниципалдыг тургузуг кадыг боктарны үндүр сөөртүр ачы-дузаны ап турар, артканнары девискээрлеринде бок сөөртүр ажыл-чорудулгалыг коммунал комплекизиниң организациязы чок болганындан, ынаар хаара туттунмаан. 

«Боктарны чыырының, ооң тарифтери чыл чылы-биле көрдүнмээни билдинген. Ынчангаш чогуур ажылдарның соонда, херек шиитпирлерни хүлээп алыр херек. Найысылалдың база республиканың девискээри боктар чок, арыг болзун дизе, чедир кылдынмас хемчеглерниң ажыы чок. Чүгле Кызыл хоорайның девискээрин арыглап-аштаары шын эвес, өске муниципалдыг тургузугларывыс база бар. Коммунал ажыл-агыйы бар чүгле он кожуун субподряд керээзин чарар аргалыг болганы билдинген, а артканнарында шуут чок. Шилип азы тургузуп алганывыс регионнуң оператору республиканың бүгү девискээринге ажылдаар апаар. Ындыг болганда, кожууннарның хереглелинге даянгаш, херектиг чогуур техниканы санап үндүрер. Шупту муниципалитеттерге техника аймаа турар ужурлуг» – деп, Владислав Ховалыг чугаалаан. 

Хурал үезинде бок төгер саваларны немей салыр деп түңнелди үндүрген. Кызыл хоорайга бок төгер ам-даа 250 черлерни организастаар. Хоорайның хуу чуртталга секторунга бок чыыр черни тодарадыры чугула. Амгы үеде 171 контейнерни база чук савалар чыыр 35 эко-сеткаларны садып алган. Чурттакчы чоннуң талазындан төлевирлер кудуку деңнелде болганындан, күрүнеден деткимчени көргүзери чугула. Амгы үеде чоннуң өрези 24 млн. рубль четкен. «Арыг чурт» төлевилелге «Кызыл хоорайда кадыг бок полигонунуң рекультивациязы» хемчээ-биле киржир чагыгны Тыва Республика киирген. Россияның Бойдус яамызы федералдыг төлевилелдиң хемчеглер даңзызынче ол объектини киирер шиитпирни үндүрген. Хоорайның мэри Карим Сагаан-оол ол объекти талазы-биле ажылдарны дүргедедир херек деп саналдаан. 

Республикада байдал ниитизи-биле чүгээр, бокту үе-шаанда үндүр сөөртүп эгелээн. Ындыг болзажок тускай техника чедишпезинден кадыг бок сөөртүлгезинде үзүктелиишкиннер бар. Тыва Республиканың Тудуг яамызының удуртулгазында «2014-2025 чылдарда Тыва Республикада чуртталга-коммунал ажыл-агыйының шынарлыг болгаш дээштиг ажылын экижидери» күрүне программазындан херектиг техниканы садып алыр арга барын база чугаалашкан. 

Республиканың удуртукчузу акшаландырыышкынның дөстерин тывар, объектилерниң хевирлерин көрүп тургаш, чыылган кадыг боктарга нормативтер санаашкыннарын эде көөрүн, регион операторунуң ачы-дузазынга чаңгыс аай тарифти тургузарын, ук төлевилелдерни нептередирин, боктарны болбаазырадырының электроннуг хевирин тургузар даалгаларны берген. Владислав Ховалыг «Бок реформазында» ажылды ам-даа күштелдирер, даалгаларның үе-шаанда күүселдезин чедип алыр даалганы берип, харыысалгалыг кижилер-биле база катап ужуражырын дугурушкан.