Тывада аварийлиг чуртталга фондузундан хамаатыларны өскээр көжүрер программаның күүселдезиниң дугайында

2013-2017 чылдарның программа күүселдези-биле, 45,54 муң дөрбелчин метр шөлден 3496 кижи (1245 өг-бүле) чаа бажыңнарны алган болза, 2018 чылдыы-биле 703 кижини (176 өг-бүле) 7,42 кв. м. шөлден көжүрген. 30,51 муң дөрбелчин метр шөлдү азы 2184 кижи (814 өг-бүле) көжүрери арткан. 2013-2017 чылдарныындан – 23,36 муң кв. м. азы 34 %, ында 1558 кижи (623 өг-бүле) бар. А 2018 чылдыында – 7,15 муң кв. м. азы 49,07 %, 626 кижи (191 өг-бүле). 

Тыва Республиканың девискээринде аварийлиг чуртталга бажыңнарындан, ооң иштинде чер шимчээшкининден когараан бажыңнардан хамаатыларны көжүрер дээш, федералдыг тускай сорулгалыг, республиканың адрестиг болгаш күрүне программаларының боттанылгазы-биле чуртталга бажыңнарын тудуп турарын, ТР-ниң Тудуг болгаш ЧКА яамызы дыңнаткан. 

Тыва Республиканың Чазааның 2016 чылдың сентябрь 9-та № 393 (2018 чылдың май 16-да өскерилгелер киирген № 251) доктаалы-биле чер шимчээшкининге удур быжыглап септээри экономиктиг ажык чок бажыңнардан хамаатыларны көжүрериниң даңзызын Тыва Республиканың күүсекчи эрге-чагыргазының төлээлеттинген органы азы муниципалдыг тургузугнуң тус чер бот-башкарылга органы бадылаар.

Кызыл хоорайда Шанхай микрорайонунда эң хөй санныг аварийлиг бажыңнарны сейсмика программазының боттанылгазы-биле туткан Убсу-Нурская кудумчузунда 4 база 8 дугаарлыг хөй аал чуртталга бажыңнарлыг бажыңнарже көжүрер. Бо тудуглар 100 хуу белен. Объектини ажыглалче кииреринге херек эрге тургускан документилерни долдурар ажылдар турар. Кызыл хоорай мэриязының өнчүзүнче бажыңнарны 2020 чылдың октябрь дамчыдып бээрге, бо чылдың октябрь-ноябрьда чурттакчыларны көжүрерин планнаан. 

2020 чылдың август 20-ниң хүнү-биле көөрге, өскээр көжүрүлге программазы-биле туттунган 14 бажыңнарже (Дружба, б. ½,32б, 37А, Иркутская, 1,2,4,5,6,20, Московская, б. 120,121, Убсу-Нурская, б. 14,16,18) 3256,5 кв. метр шөлден 76 өг-бүлелерни көжүрген. 

Ам арткан 2 187,2 кв. метрде 56 өг-бүлени Московская, б. 122, 123, Иркутская, б. 12,13,17,18, 10/1, О. Лопсанчап, б. 37/13 адрестерде туттунуп турар бажыңнарже өскээр көжүрер. 

2013-2018 чылдарның өскээр көжүрүлге программазын боттандырып тура, республика өске регионнарда программа күүселдезинге деңнээрге элээн бергедээшкиннерге таварышкан - агаар-бойдустуң байдалы, тудуг адырының, транспорт база инженер инфраструктуразының, коммунал ажыл-агыйының сайзырааның деңнели, бюджет хандырылгазы дээш. 

Программаның негелдези чаңгыс, а ону күүседириниң аргалары регионнарда аңгы-аңгы болган. Бирээде, чуртталга шөлүнүң чаңгыс дөрбелчин метрде «программа» база «херек кырында» өртектери дүүшпес (азы 1,35 катап хөй) болгаш программаның бирги чадазында кады акшаландырыышкынның үлүүнүң хөйү (бо хүнде ол 47 хуу турганындан 27 хуу апарган), тудуп турар бажыңнарже инженер четкилерин шөйеринге акша-хөреңгиниң чедишпези. 

Өске талазында, чамдык тудуг организациялары бодунуң хүлээлгелерин күүседип шыдаваанындан, программа-биле туттунуп турар 676 бажыңга хамаарыштыр катап база керээлерни чарган. Күрүне чагыын күүседиринден ырбапкан шынчы эвес тудуг организациялары-биле ам-даа негелде ажылдары уламчылавышаан. 

«Берге айтырыглар бар-даа болза, аварийлиг чуртталга бажыңнарындан хамаатыларны өскээр көжүрер программаны боттандырар дээш ажылдарны чорудуп, тудугларны шапкынчыткан. Программаның 2013-2018 чылда планнаан ажылдары 2021 чылдың бирги чартыында доостур” - деп, Тудуг болгаш ЧКА яамызының килдис начальниги Риана Монгуш тайылбырлаан. 

Аварийлиг чуртталга бажыңнарындан хамаатыларны өскээр көжүрер программаже ниитизи-биле 3 795,7 млн. рубль көрдүнгенин сагындыраал. Ооң 2712,8 млн. рубли (71 %) ЧКА фондузундан болза, 1082,9 млн. рубли (29 %) республика бюджединден.

 2013-2020 чылдарда херек кырында 2784,52 (73,4 %) млн. рубль келген: Фонд акша-хөреңгизинден – 1842,1 млн. рубль база республика бюджединден – 942,42 млн. рубль, ооң иштинде 2020 чылда – 175,2 млн. рубль, Фондунуу – 84,4 млн. рубль база республика бюджединии – 90,8 млн. рубль. 

Өскээр көжүрүлге программазынче 2020 чылда республика бюджединде 212,66 млн. рубль тускайлаттынган. Туттунуп турар бажыңнарже инженер инфраструктуразын тударынга – 21,57 млн. рубль.