Тыва Республиканың Баштыңы Шолбан Кара - оолдуң Россияның алдарлыг артизи, Тываның Улустуң хөөмейжизи Коңгар - оол Ондарның чырык адынга мөгейиг - сөзүглели

-         Хүндүлүг чаңгыс чер - чурттугларым!

      Бистиң чер - чуртувус улуг когаралга таварышты. Кончуг киживисти чидирип алдывыс. Байлак  сагыш - сеткилин, уран - талантызын улус - чонга харам чокка, төнчүзүнге чедир өргүптер кайгамчык аажы - чаңныг Артизивис... Бодунуң ынак Тывазының адын бүгү делегейге чаңгыландыр алдаржыдып кагды. Ооң адын, үргүлчү хөглүг каттырып, хүлүмзүрүг чайынналып чоруур шырай - арнын Тывада танывас,  билбес кижи чок. Чүгле Тывада эвес, Россияда болгаш бүгү делегейде алдар - ады диңмирээн. Ол ёзулуг “чоннуң ховар оглу” деп адын кажанда - даа сыкпайн чорду. Ооң чырык адын, кылып чораан ажыл - херээн, хөглүг аажы - чаңын “чораан” деп сөстү ажыглаары  дыка - ла берге - дир. Черле  бүзүренчиг эвес!

         Июль 25 - те, аар аарыг - аржыктың хайындан Россияның алдарлыг артизи, Тываның Улустуң хөөмейжизи, Тыва Республиканың  улус өөредилгезиниң алдарлыг ажылдакчызы, күш - культура болгаш спорттуң тергиини  Ондар Коңгар - оол Борисовичиниң чүрээ турупкан.... Эмчилер бүгү - ле кылып чоргузар ужурлуг эмнээшкиннерни кылып чоргускан. Ынчалза - даа кезиишкин соонда шыдашпайн барган...

          Өндүр өгбелеривистиң сеткил - хөңнүн, төнчү чок аас - чогаалын,  хөөмей, сыгыт, каргыраазын бүгү делегейниң чону кайгай бээр кылдыр  күүседип шыдаар салым - чаяанныг Ондар Коңгар - оол Борисович 1962 чылдың март 29 - та Чөөн - Хемчик кожууннуң Ийме суурга төрүттүнген.. Ортумак школаны Чадаананың № 1 школазынга дооскан. Бичиизинден тура өскүс оолдуң хилинчектиг салым - чолун көрүп өскен болгаш: “ Бергелерге черле торулбас кылдыр дадыккан мен” - деп турганын чеже - даа катап дыңнаан мен. Шынап - ла, Коңгар - оол Борисовичиниң  тура - соруу бедик, күзелдери күштүг, чедер  дээн  сорулгазынга  албан чедер  кижи. Тыва эр кижиниң эрес аажы - чаңы, бодун канчаар алдынары, чечен - мергени, сагыыр ужурлуг чаңчылдарын ханында сиңген, оларны хумагалыг эдилеп, чонунга тарадып, тайылбырлап берип чорду... Эрткен чылын чаа - ла 50 хар харлаанын демдеглеп эрттирдивис. Ындыг улуг, хөй талалыг талантыга  ол назын эвес дээрзи билдингир.

      Боду кайгамчыктыг уран - талантылыг, биче сеткилдиг, үргүлчү бир - ле кижиге дуза каткан чоруур чаңныг. Ооң өөредип каан өөреникчилери башкызының соон салгап, делегейде ат - сураглыг кижилер апарганнар. Сыгыртыр - хөөмейлээр  бичии оолдарны тып алыр дээш  кожуун - суурлардан дилеп, “Сарадак” деп бичии хөөмейжилер аразынга мөөрейни эрттирип, бодунуң бажыңынга чурттадып, ашкарып - чемгерип чорааш,төлептиг кижилер кылдыр кижизидип каан. Америка, Европа болгаш өске - даа күрүнелерде оларның алдар - ады диңмиреп чорлар. Хөөмей - сыгытты өөредир тускай программа чок турда безин, уругларның уран - чүүл школазынга хөөмей клазын ажыткаш, бодунуң чүткүлү - биле хөөмей - сыгытты өөренир  методиканы ажылдап кылган. Ооң өөреникчилеринден тургустунган ансамбльдар: “Эртине”, “Алаш”, “Чаңгы - Хая”, “Чиргилчин”, “Чаңгы - Хая”, “Тыва”.

   Америкага 6 компакт - дисклерни  бижиттирип турда, бүгү делегей чергениң  алдарлыг  сылдыстар  "Кронос - Квартет", Фрэнк Заппа, Микки Харт, Пол Пена болгаш өскелер - даа киржип турган. Ол чүл дээрге, Ондар Коңгар - оолдуң уран - талантызын бо сылдыстар боттарындан артык кайгамчык кылдыр үнелелди көргүскеннери ол - дур. 

   Россияның Президентизи турган Дмитрий Анатольевич Медведевтиң мурнунга “хөөмейжи” деп мергежил бар, ону күүседип чоруур артистерни эрте пенсия үнеринге хамаарышкан айтырыгны Коңгар - оол Борисович боду сыгыртып берип тургаш, бадыткап шыдаан. Ооң ачызында эрте пенсия үнер мергежилдер аразында “артист горлового пения” деп мергежил база немешкен. Чүгле Тываның эвес, а Россияның өске - даа регионнарында  артистерге улуг өөрүшкү болгаш деткимче болган. Ада - өгбевистен салгал дамчып келген хөөмей - сыгыт уран - чүүлүвүстү күрүне деңнелинде көрүп эгелээни Ондар Коңгар - оолдуң дорт киржилгези - биле чедип алдынган чедиишкин - дир.

 “Тайып ужар, даянып турар” деп тыва улустуң мерген сөстери бар. Коңгар - оол Борисовичиниң амыдырал - чуртталгазынга шииттирип чораан үелери база турган. Ынчалза - даа ол ону кажанда - даа чажырбайн, ажыы - биле чугаалап чораан. Амыдыралдың берге үелерин чурттап эртсе - даа, эш - өөрзүрек, уран - чүүлге сеткил - сагыжындан бердингенинден улуг чедиишкиннерни чедип ап шыдаан. 

    1998 чылдан 2002 чедир Тыва Республиканың Дээди Хуралынга кады депутаттап турдувус. Чону дээш, уран - чүүлдү, культураны, спортту деткиир талазы - биле  чидиг айтырыгларны тургузуп, оларны  шиитпирлээринче улуг сагышты салып турганын ам - даа утпаан мен. Чүге дээрге, Коңгар - оол Борисович төрүмелинден тендии оратор салым - чаянныг. Бир - ле чүве дугайында чугаалай бергенде, ол дег солун, ол дег чедингир чүве чугаалаар кижилер ховар. Тывынгыр, чечен - мергенин дыңнап турар улус кайгап ханмас. Тываның үндезин культуразынга хамааржыр шупту уран – чүүлдүң адырларын чаңгыс черге чыып алыр изиг күзелин илередирге чазак - чагырга мурнундан деткээн бис. Тыва үндезин культура төвүн эгезинден тура бо хүннерге чедир удуртуп - баштап, ооң директору болуп ажылдап келди.  Сөөлгү чылдарда  кандыг - даа хүреш маргылдааларын Коңгар - оол Борисовичиниң аажок солун болгаш баштак эрттиринге чонувус чаңчыга берген. Ам дыка - ла чоктанчыг болур боор...

   Ыяңгылыг сыгыт - хөөмей - биле Чырыткылыг XIV - кү Далай Лама Башкывыстың  сагыш - сеткилин  уярадыр салып берип, Американың Конгрезиниң ханаларынга  хөгжүм дыңналып көрбээн черинге тыва хөөмейни чаңгыландыр ырлап, көвей даштыкы чурттарның президентилериниң мурнунга тыва кижиниң сеткил - сагыжының байлаан ажыдып, делегейниң эң - не эки дээн концерт залдарынга улустарны ыгладыр  бадырып чораан улуг уран - талантылыг, чоргааралдыг, хүндүткелдиг Коңгар - оол Борисович бистерден, төрээн чонундан, эш - өөрүнден, ынак эжинден, дөргүл - төрелдеринден, чассыг ажы - төлдеринден эрте чарлып чорутканынга дыка - ла хомудап, хараадап, кажыыдап тур бис. Ам - даа бүзүренчиг эвес - тир...

   Хүндүткелдиг чонум! 

   Коңгар - оол Борисович ышкаш хөй талалыг уран - талантылыг кижиниң дугайында чугаалаар болза төнчү чокка чугаалап болур. Ооң чонунга кылып каан буянныг ажыл - херээ аажок хөй. Эмин эртир чайынналдыр чырып чоруур сылдыска улустарның хамаарылгазы база янзы - бүрү болур чүве. Ынчалза - даа, ооң кайгамчыктыг уран - талантызы, хөглүг аажы - чаңы, ажык сеткили кижи бүрүзүнүң чүректеринге уттундурбас чырык сактыышкыннар болуп артар дээрзинге бүзүрээр мен! Коңгар - оол Борисовичиниң овур - хевири, тускай үннүг өткүт сыгыды, бир - ле онзагай хевир - биле бижип кааны шүлүктери, амыдыралга ынакшылы дириг чижек болуп, кезээ шагда Тываның төөгүзүнге чүс чылда чаңгыс катап төрүттүнер ховар эртине  болуп артып каар. Бо чуртталгада Тываның Улустуң Хөөмейжизи - биле чаңгыс үежи болганывыска чоргаарланып, ону чедир үнелеп билир ужурлуг бис. Бистиң сагыш - сеткилдеривисте дыка ханы истерни  Коңгар - оол  Борисович Ондар  бедик сүлделиг хей - аъдының дуюглары - биле таңмаландыр арттырып каан... 

 Улуг хүндүткел  - биле,

Тыва Республиканың Баштыңы                            Ш.В. Кара - оол