Тываның Баштыңы Тыва Республиканың Истелге эргелелиниң коллегия хуралынга киришкен

Тывада Истелге эргелелиниң чылдың түңнелдерин үндүрген коллегия хуралынга республика Баштыңы Шолбан Кара-оол киришкен. Регионнуң эрге-чагыргазы база корум-чурум камгалаар өске-даа органнар-биле кады сырый ажылдажылгазы дээш, истекчилерге өөрүп четтиргенин ол илереткен. Кады демниг ажылдаанының ачызында кем-херек үүлгедиишкиннерин эвээжеткени ол демдеглээн. 

2018 чылда 2054 аар болгаш онза аар кем-херектер болган болза, эрткен чылын 7,8 хууга эвээжеп, 1893 болганын Тываның Баштыңы айыткан. Күштээшкин, кадыкшылга аар когарал чедиргенинден чок болган дээн ышкаш кемниг херектер саны 45 хуу кызырылган. Аар херектерни ажыдары 54,3 % көвүдеп, буруулуг кижилерни илереткен.

Шолбан Кара-оол ооң-биле чергелештир, бир чүүлче кичээнгейни углап, Истелге органнары шалыпкын ажылдап турар ол демдеглээн. Истеттинген кеземче херектериниң 70 ажыг хуузу аар болгаш онза аар кем-херектер болуп турар. Херектерни истээриниң шынары экижээнинден ооң көргүзүү улгаткан - 27 тургаш, 44 четкен. 

Истелге эргелелиниң ажылының аңгы кезээнге – коррупция-биле демисел хамааржыр. Коррупциялыг кем-херек дугайында 41 дыңнадыг кирген, 14 кеземче херээн оттурган. Өөредилге системазында, социал адырда, үндүрүг албанында болгаш корум-чурум камгалаар ажыл-чорудулгада хээлинер чоруктар бары илереттинген. Алдынган хемчеглерниң түңнелинде коррупциялыг кем-херектериниң чедиргени 35 млн. рубль когаралды күрүнеге эгиткен. 

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол элээдилер ортузунда кем-херек үүлгедиишкиннерин дүвүрел-биле демдеглээн. Кем-херек үүлгедиишкининиң ниити санында элээдилер кем-херектери көвүдээн. 2018 чылда 7,3 хуу турган болза, 2019 чылда 8,1 хуу четкен. Антилидер регионнар аразында Тыва ол көргүзүгде ийиги черде. Назы четпээннерниң корум-чурум үүлгедии-биле республика чуртта база мурнуку черде. 

Корум-чурум камгалаар органнар база судтар бичии чурум-үрекчилеринге хамаарыштыр шиитпир үндүрерде харыысалгалыг болурун дилээн. Шолбан Кара-оол истекчилерге РФ-тиң КХ 58 чүүлүнүң 2 кезээнде нормаларны ажыглаарын сүмелээн. Назы четпээннерниң киржилгези-биле херектер сайгарарда, суд бүдүрүлгезиниң шын истелгезинге дузалажыр специалистер кылдыр оларның башкыларын, дагдыныкчыларын хаара тударын ында айыткан. 

Республиканың күүсекчи эрге-чагырга органнары-биле Истелге эргелели сырый ажылдаарынга республика баштыңы бүзүрээн. Ооң саналы-биле, криминалга база коррупцияга удур корум-чурум камгалаар ораннарны база бүгү ниитилелди каттыштырып, кем-херек үүлгедиглеринге удур профилактика айтырыгларын харыылаар Хөй-ниити айыыл чок чоруунуң яамызын Тываның Чазааның составында 2019 чылда тургускан. 

Кады ажылдаар ажылдар-ла хөй. 2019 чылда Тываның Баштыңының саналдааны “Чаа сорук” төлевилел. Олуруп чораан кижилерни дагын катап херек үүлгедиинче киирбейн, анаа амыдыралче ээлдирип алыры – ооң сорулгазы. “Аныяк өг-бүлеге кыштаг” төлевилели ышкаш ону боттандырар. Төлевилел киржикчизинге 200 баш хойну дамчыдып, малчын коданны тудуп, тараачын-арат ажыл-агыйын бүрүткээринге дузалажыр. Ол кижи ийи чыл эрткенде, өстүрүп алган малының бажындан ынча малды үскеш, дараазында киржикчиге дамчыдар. 

«Кыштагга» көөрде, мында бооп болгу дег чүүлдер хөй деп билип тур мен. Криминал ол кижизин анаа-ла салбас. Шаптык кадары чугаажок, ол бир демивиске удур хөделиишкин-дир. Ындыг ажыл-агыйларны бодунуу ышкаш болдуруп, “общак” чемгерер чер кылып алза хөңнү. Ону дөзүнден болдурбас. “Чаа сорук” төлевилелинге багай салдарлыг билдингир кем-херек үүлгедикчилерин база оларның делегейин, боттарыңар беш салааңар ышкаш билир силер-биле, тургузуп тургаш чедип алыр бис” – деп, Тываның Баштыңы коллегияның киржикчилеринге чугаалаан.