Тываның Чазааның Аппарат хуралындан

Чазак аппарадының хуралы республиканың Чөөн-Хемчик кожууннуң Чадаана хоорай девискээринде муниципалдыг деңнелде чарлаттынган онза чурум байдалының айтырыы-биле ажылын эгелээн. 

Чадаана хоорайның Водхозная кудумчузунда 23 өреге девискээри база бир бажың чайынды суу батканындан сугга алыскан. Үстүрер тракторлар-биле чайынды суун өскээр чайып, хемниң унун дургаар довурак-сайдан чалдарны төккен. Бажыңнарның чурттакчы чонунга түр када өскээр көжерин сүмелээн, олар колдуунда ботарының дөргүл-төрелдеринче тараан. Ынчалза-даа чамдык бажыңнарның ээлери чурттаар черлерин кадарып артканын кожуун чагыргазы илеткээн. Тываның Баштыңы ажылдар шүпшең чоруп турарын шүгүмчүлээш, суг талазы-биле тускай эртемниг специалистерни чалап, бүгү-ле техника аймаан ажыглап, чалдырны казып, чогуур хемчеглерни шалыпкын чорударын удуртукчулардан негээн. 

Чурттуң Президентизи В. Путинниң Федералдыг хуралга берген Айыткалында эге школа өөреникчилерин изиг чем-биле хандырар айтырыгны чоокку үеде шиитпирлээрин айыткан. Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол ол даалганың күүселдезин чедип алыры-биле ажылдарны дарый чорударын өөредилге яамызынга дааскан турган. Бо хүннүң байдалы-биле алырга республикада ортумак ниити билиг школаларында 56280 өөреникчи өөренип турар. Оларның 30828-зи - эге класстың өөреникчилери. Оларның 85 хуузу изиг чемненилге-биле хандырттырган деп, сайыт илеткээн. Өөреникчилерниң чемненилгезин хандырар дээш 163 школада буфеттар азы столоваялар ажылдап турар. А 9 школада чемненир черлер чок. Эвээш комплектилиг школаларга ол хамааржырын өөредилге сайыды илеткээн. “Ам оларны канчаар шиитпирлээриниң дугайында тодаргай харыы чок болду” деп, Тываның Баштыңы сайытка сагындырыгны берген. 

Бо хүннерде Кыдатта өөскээн хамчыктыг халдавыр - коронавирустуг  аарыы делегей медээлеринде кол черни ээлеп турар. Тываның Чазааның аппарат хуралында ол аарыгга хамаарыштыр чугааны база чоруткан. “Кыдат-биле ажыл-агыйжы, турисчи болгаш өске-даа харылзаалыг күрүнелерде аарыгның баштайгы тарадыкчылары бүрүткеттинген. А Моол күрүне улуг кожазы-биле кызыгаарларын хаап, чуртунуң иштинде янзы-бүрү массалыг хемчеглерни хораан. Бистиң республиканың чурттакчы чонунуң ортузунга халдавырлыг аарыгның, ону болдурбазының база оон камгаланырының дугайында тайылбырлыг профилактика ажылдарын чорудар. Ол чурттарже ылаңгыя бичии уруглар, аныяктар киржилгези-биле болуп эртер хемчеглерже үнүүшкүннерни организастап, ынаар чоруурун шуут хоруур” – деп, Тываның Баштыңы негелдени салган. 

 “Демография” национал төлевилел боттаныышкыны-биле, 3 хар четпээн 540 бичии чаштарны назы четпээн уруглар албан черлеринче хаара тудар дээш республикада 17 ясли садтарны тудуп турар. Оларның 7-зи - найысылал Кызылда. Бо хүнде уруглар садтарынга немей чаа тудугну тудуп, 5 яслини ажыглалда киирген. Оларның ийизи Кызыл хоорайда. А арткан ажыглалга киирер тудугларның белени 65-ден өрү хуу. Тываның Баштыңы иштики тудуг ажылдарынче немелде ажылчын күштерни мөөңнеп, одалга системаларын чылыг четкизинге дарый кожарын негээн. Оон аңгыда ол бүгү ажылдарны февраль 15-ке чедир шалыпкын доозар хуусааны айыткан. 

 “Республика найысылалында, кожуун төптеринде болгаш көдээ суурларында уругларның уран чүүл школаларында ниитизи-биле 6420 оолдар, уруглар өөренип турар. 12 школаның материал-техниктиг баазазын экижидер деп планнап тургаш, “Культура” национал төлевилелиниң программазы-биле 36 школаны эде чаартып, өөредилге материалдары болгаш хөгжүм херекселдери-биле четчелээр дугуржулга чедип алдынган. Уран чүүл школаларында 6 муң хире уруглар хаара туттунган дээрге, эвээш көргүзүг. Бистиң уран чүүлүвүстү делегейде алдаржыдып, таныштырып чоруур хөөмейжилеривис, чурукчувус Надя Рушева дээш өскелерни-даа чоргаарал-биле чижекке чугаалап болур мен. Уругларның сонуургалдарын ажыдып, салым-чаяанын улам сайзырадып-хөгжүдер дизе, тускайжыттынган өөредилге черлерин ам-даа немей ажыдар херек. Аргажок эргижирээн оран-савалыг ийикпе, азы чедир туттунмаан тудуглар барын билир бис. Чижээ, Шагаан-Арыг хоорайның төвүнде доозулбаан тудуг 90 чылдардан бээр ам-даа турбушаан. Ынчангаш Айыткалга даянгаш, улуг деткимчени алыр дээш чогуур яамылар демнежип ажылдаар” – деп, Тываның Баштыңы аппарат хуралында негелдени тургускан.  

Тываның күрүне университеди – дээди тускай эртемниг специалистерни белеткеп доостуруп турар республикада улуг өөредилге чери. Университет чылдың-на тускай сорулгалыг бюджет олуттарын тускайлап, чиигелде көрдүнген абитурентилерни хүлээп ап турар. Чурттуң удуртукчузунуң Айыткалында регионнарның дээди өөредилге черлеринге тускай сорулгалыг бюджет олуттарын негелдеге дүүштүр хевирлээр деп айыттынганы езугаар, ТывКУ-нуң удуртулгазы бо чаа 2020-2021 өөредилге чылында тускай сорулгалыг бюджет олуттарын көвүдедир дээш РФ-тиң Эртем болгаш дээди өөредилге департаментизи-биле баш бурунгаар дугуржулга ажылдарын чорудуп турар. Тываның кол дээди өөредилге чери чыл санында школа доозукчуларынга 1 муң хире бюджет олуттарын тускайлап турган болза, бо чылын 200 олутту немей тургузар планны салган. “Кол кичээнгейни – инженер болгаш педагогика мергежилдеринче углап турарыңар эки-дир. Ындыг болзажок, Тываның күрүне университединде республикага чугула херек эмчи кадрларны белеткеп шыдаарынга кол үндезиннер бар деп чүвени бадыткап, ону амыдыралга чедип алыр дээш туржур херек” – деп, Тываның Баштыңы сүмелээн.