Тываның Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызы 2020 чылдың кол угланыышкыннарын тодараткан

- Чаа үнген 2020 чылда чымыштыг ажылдар бисти манап турар. Бүдүрүлгелерни хөгжүткеш, боттарының продукциязын садып-саарып, күш-ажылчы орулгаларын көвүдедип алырынга таарымчалыг байдалдарны малчыннарга тургузар ужурлуг бис. Бир дугаарында “Дүк” төлевилелинге ол дорт хамаарылгалыг. Дүк болбаазырадыр 2 цехтиң тудуун доозуп тур бис –бирги чадазы ол. Ийиги чадада, дүк болбаазырадыр фабриканы тудары планнаттынган. Бо чылда документилер белеткээр ажылдарны эгеледивис, а келир чылын уктар аргыыр, дүктен чоорганнар даараар дээш, өске-даа төнчү продукция бүдүрер фабрика тудуунче кирер бис. Оон аңгыда, республика чурттакчыларга аргыжарынга эптиг черлер - найысылалдың чөөн болгаш оң талазынга көдээ ажыл-агый бүдүрүкчүлеринге ийи рынокту ажыдар бис.

Араттарга мөлчүкчү садыкчыларның киржилгези чокка, боттарының продукциязын садып-саарып алыр арганы бээри – ооң сорулгазы. Ол садыкчылар малчыннардан эътти килде 150 рубль акшага хүлээп алгаш, 350-400 рубльга садып турары кымга-даа чажыт эвес. Бир эвес ол рыноктарны ажыдыптар болзувусса, аңаа садыглап хүнзеп шыдавас араттар ында доктааткан шалыңныг садыгжының ачы-дузазын ажыглап болур. А садып алыкчылар таарымчалыг өртек - 250-280 рубль-биле эътти садып ап болур апаар. Тус черниң көдээ ажыл-агый продукциязын садып-саарар турум рынок ол болур. 

Тараалаң Таңды биле Чаа-Хөл кожууннарга тараа шыгжаар ийи улуг шаңны тудар планывыс база бар. Тараажыларның байлак дүжүдүн шын арыглап, кургадып, шыгжаарынга байдалдарны тургузар ужурлуг бис. Ынчангаш тараа шаңы биске чугула херек. Бир эвес чогуур байдалдарны тургузуп аптар болзувусса, мал ажыл-агыйлыг Моолче продукциявысты садып, рынокту ажыдып алыр бис. 

Бистиң республиканың көдээ ажыл-агыйының 80 хуузун мал ажыл-агыйы тургузуп турар. Совет үеде Тываның девискээринге суггат системазы хөй турган, ону ам катап тургузар херек. Чаа-Хөл биле Таңды кожууннардан аңгыда, өске кожууннарда үнүш ажыл-агыйы агаар-бойдустан дыка хамаарылгалыг. Бир эвес чаъстыг чай болза, дүжүт эки, а кааңнаар болза, дүжүт чегей. Мал чемин үезинде белеткеп алырынче кичээнгейни угладывыс. Республиканың 7 кожуунунга суггат системазын тударынга 94 млн. рубльди камгалап алдывыс. Чижээ, Мөңгүн-Тайга кожуунда «Мөген-Бүрен» база «Малчын» 2 унитарлыг бүдүрүлге бар. Олар сиген кезип алыр дээш, кывар-чаар материалдарга млн түңнүг акша-хөреңгини чарып, Чадаана база Бай-Тайгаже чоруп турарлар. А херек кырында боттарында суг бугалары бар. Малчыннар кожуунундан үнмейн, сиген-ширбиилди аңаа-ла белеткеп ап турар кылдыр, ол бугаларны аштап, арыглап, катап ажылдадыр.

 «Аныяк өг-бүлеге кыштаг» төлевилел ам-даа уламчылаар. Ооң-биле чергелештир Тыва Республиканың Баштыңының саналдааны “Чаа сорук” төлевилелдиң боттанылгазы эгелээр. Аар эвес херек дээш олуруп чораан, 25 хар чедир назылыг, хөй ажы-төлдүг адалар төлевилелге киржир. Социал керээ езугаар 200 баш малды үзүп бээрге, ийи чыл эрткенде ол-ла хире санныг малды төлевилелдиң дараазында киржикчизинге дамчыдар. Амыдырал-чуртталгаже көрүжүн өскертип, мал малдап, өг-бүлезин азыраарынга ындыг арганы бээривис ол. 

«Көдээ черлерниң комплекстиг хөгжүлдези» программаны боттандырарынга 57 млн. рубль көрдүнген. Суурларже көжүп кээр аныяк специалистерге дээш, кожуун төптеринге 2-2, шупту 34 албан бажыңнарын тудар. Суурлар чаагайжыдылгазынче угланган өске төлевилел база бар. Суур бүрүзүнге 2 млн хире рубль акшага спортчу шөлдерни тударын чедип алыр. Ол сорулгага ниитизи-биле 116 млн. рубльди тускайлаан.