Мал көвүдедип өстүрер төптүң тускай эртемниглери ажыл-агый аайы-биле Тывада келген

Олар Агролицейге, Балгазында, Өөкте сүт-бараан фермаларынга, сыын ажыл-агыйынга, тудуг кылып болур черлерге четкен.  

Республикага ажылдаанын түңнээн хурал ТР-ниң Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызынга июнь 5-те оларның киржилгези-биле эрткен. Сергей Шеметюк хуралда чугула айтырыгларга доктаап, регионда мал-маганны тарып боозадылгаже хаара тударын, ол ажылдарга ажыглаар мал-маганның шынарының, республикада уксаажыдылга ажылының келир үезиниң дугайында чугааны кылган.  

- 2017 чылда Джамбулат Хизировичиниң (Д.Х. Хатуов, РФ-тиң көдээ ажыл-агый сайыдының оралакчызы) бадылааны орук картазы бисте бар. Тарып боозадылгаже хаара тударының төнчү көргүзүглерин ында айыткан. Хуу секторга хамаарыштыр чугаалаар болза, тарып боозадылгаже мал-маганның 50 хуузу кирер. Чүге дизе малдың хөй кезии хуу дузалал-агыйларында болганда, бо чоокку үш чылда ону чедип алыр деп сорулга салдынган. Бөгүн ооң чорудуун көрүксеп турар болгавыста, 50 хуу деп көргүзүгнү алган.  

 - Перспективаларны чугаалаары амдыызында берге, чүге дизе бирги ээлчегде, малын тарып боозадырынче кижилерни сонуургадыр апаар. Ук чарыгдалдарның кезиин эгидери-биле тарып боозадылгага күрүнеден деткимче айтырыгларын маңаа чугаалаштывыс.  

Ачы-дуза деп чүвени билген турар ужурлуг. Ооң баштайгы түңнелин көрүп кааш-ла, олар биске кээп, дилеп эгелээрлер. Бызаа төрүттүнер дээр болза, тос ай-дыр эвеспе. Ол өзүп, ийиги бызааны база сүдүн берип эгелээринге чедир, ийи чыл эртер. Ол инектен сүттү саап, ооң бирги беримчезин алырывыска чедир, ынчалдыр үш чыл болур. Бо хүнде селекциялыг-уксаажыдылга ажылы – элээн нарын ажыл-чорудулга болур. Бөгүнгү ажылывыс чүгле силерниң регионга хамарышпас, ооң түңнелин дораан көрбес бис. Мал ажыл-агыйы болганда, аңаа эвээш дизе үш чыл эртер. А бир эвес хаван ажыл-агыйы болза, оон эвээш болур. Хой ажыл-агыйында база үе эвээш. Куш ажыл-агыйында оон-даа кыска. Сүткүр мал ажылынга хамаарыштыр чугаалаарга, эвээш дизе үш чыл болуру ол.  

- Кандыг сагындырыглар, арга-сүмелер бердиңер?

 - Кандыг сагындырыглар кылдынганын шупту билир. Бистен хамааржыр чүүлдерни хандырып, билиг-мергежиливисти дамчыдып, кады ажылдаар бис. Республиказынга ажыкты эккээр, чериңерде мал-маганыңар-биле ажылдаарынга сонуургалдыг специалистерлиг болуру эң кол.  

Ажыл-агыйлар дугайында тодаргай чугаалап шыдавас мен. Чүгле чаңгыс хүнде шуптузун көрүп четтикпедивис, инектерни саап каапкан болду. Кажаа-хорааларны септеп, ажылдар кылдынганын демдеглекседим. Инек саар кочалдар эвес, а амгы үениң дериг-херекселдери бар-дыр. Ам, бурунгаарлаар херек. Одарга четкеш, соңгаардан эккелген эки инектер барын көрдүвүс. Ам селекциялыг уксаажыдылга ажылын планнап чорутпас болзувусса, малдың үре-салгалы ындыг-ла экиживес. Олардан эки продукция манаан ажыы чок апаар. Сүткүр мал тудар бүгү байдалдар бар, чем баазазы чедер, амдыызында продуктулуг чоруу багай эвес-тир. Бөгүнде бистиң ажылывыска ол чедер. Мал чеминиң культураларын тараан шөлдер бар-дыр. Силерниң республикада ук адырны чедиишкинниг сайзырадып хөгжүдер шупту аргалар бар деп санаар-дыр мен.