Шолбан Кара-оол: Артас чедиишкиннерни бодунуң чүткүл-соруу, дери-биле чедип алган

С.Пюрбю аттыг Улусчу Чогаадылга бажыңынга республиканың шылгараңгай спортчу тренерлери, ооң кижизидикчилери, кадет корпустарының, ортумак тускай өөредилге черлериниң сургуулдары, хүрештиң мөгейикчилери чыглып, Тываның бир ат-алдарлыг спортчузу, хостуг хүрешке делегей чемпионадының мөңгүн медалының эдилекчизи Артас Санаа-биле ужурашкан.  

Ажык чугаа хевирлиг эрткен ужуражылгада элээди оолдар, тренер башкылар спортчудан сонуургаан айтырыгларын салып, бистиң үениң маадырының дугайында хөй-ле солун чүүлдерни билип алганнар. Артас улуг спортче баштайгы базымнарынга дузалашкан бодунуң чоок кижилериниң болгаш улуг дагдыныкчыларының дугайында сактып чугаалаан.

 «Дөрт класска күш-культура кичээлинде, ам болза, ынчан ДЮСШ-га башкылап турган бо Артур Кууларович Делгер-оол башкы, чаа өөредилге чылында, хүрежир оолдар чыып алыр дээш келген. “Хүрежир күзелдиг кижи бар бе?” — дээрге, клазывыс оолдары бижиттирип алгаш, ынчалдыр бирги тренеримге секциялап эгеледивис. Ооң ачы-хавыяазы-биле улуг спортче киргеним бо. Башкым хостуг хүрештиң чажыттарынга мени өөредип эгелээн. Шагаан-Арыгга хоорайга эрткен, мөге акывыс Наважап Ростиславтың адынга тураскааткан хостуг хүреш маргылгадаазы – бир дугаар киришкен шылгалдам. Аңаа бирги черни алганым, мени улам чалгынналдырган. Ынчалдыр кожууннар, республика чергелиг маргылдааларга киржип турар апарган мен. Ырак хоорайларже маргылдаалаарымда кырган ада-ием Намчын-оол Нурзатпаевич биле Мыртык Какпаевна Монгуштар пенсиязы-биле чорудуп турдулар. Авам акшазын чидирбезин дээш, иштики чүвүрүм карманынга дуй даарап-даа бээр турган. Маргылдааларга киришкеш, октадып-даа, тиилеп-даа турдум. Октадып алгаш, бажыңга келгеш, эжик аксынга киреринден ыядып, “Чүү дээр кижи боор мен?” деп боданып тургулаар мен. Оон кирип келгеш-ле: “Октадып алдым” — дээр мен. Ынчан ачам: “Кижи черле октаттырып чорааш өөренир, чер чедип алыр. Ажырбас, оглум, сээң үең келир” — деп оожургадыр турду.  

Школаны доозарымга чедир мени тренер башкыларым Артур Кууларович биле ооң дуңмазы, Европа чемпиону Аяс Кууларович өөредип белеткээш, боттарының машиназынга олуртуп алгаш, Красноярскиге эккелгеннер. Аяс Кууларовичиниң башкызы алдарлыг тренер Виктор Петрович Алексеевке мени хүлээткеннер. Ол тренер-биле ажылдап эгелээн мен. Ол-ла үеде Красноярскиниң Педагогика университединиң күш-культура факультединге өөренмишаан белеткенип, маргылдааларга киржип турдум. Акша-көпеек чедишпес болганындан, өөренир-даа, хоорайлаар-даа, маргылдаалаар-даа, тренировкалаар-даа чаңгыс хептиг турган мен. Ол үеде мээң ол байдалымны көргеш, Опан Сат меңээ акша-көпееэ-биле-даа, идик-хеви-биле-даа дузазын көргүзүп чорду» - деп, сактыышкынны кылган. 

Ужуражылгада келген аныяктар канчап Казахстан дээш хүрежип эгелээнин, ол дылды өөренип алган бе, чиир чеми кандыгыл, ам мурнунда кандыг сорулгалар салдынганыл, тыва оолдар-уругларга чүнү чагыырыл дээн айтырыгларны сонуургаан.

 «Кижи чурту кидирээштиг дээр. Сеңээ хамаарылганы чүгле бодуң чедип алыр сен. Казахтарның биске тываларга дөмейлешкек, ниити чүүлдери хөй: дылы, көшкүн амыдыралы, чиир аъш-чеми, сонуургалдары. Төрел чонум-биле хала чокка аралажып чугаалажыптар мен, ужур-чаңчылдарын сагып чоруур мен. Казах чоннуң хүндүткелин чаалап алган мен, а мен, казах чонну хүндүлээр мен. Ынчалза-даа мээң чүрээмде, бодал-сагыжымда – ак-көк Тывам, тыва чонум кезээде кады. Чонум, ыдык чуртум, улуг күрүнем мени хайгаарап, харын-даа улуг харыысалганы онааган деп болур. Ол харыысалганы төлептиг тудуп, күүседир ужурлуг мен. Тыва чуртумга олимпийжи медальды чаалап эккеп, тываларның чоргаар адын бөмбүрзекке ам-даа делгередири – мээң кол сорулгам» - деп, Артас чугаалаан.  

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол мөгениң улуг чүткүлүн онзалап демдеглээн. 

«Бөгүнде Артастың чедиишкиннериниң артында, хүн бүрүнүң дери сиңген күш-ажыл бар. Кижиге улуг чедиишкин анаа-ла чедип келбес, ону чүгле тура-сорук, ажыг дери база угаан-биле чедип алыр деп чүвени мында келген аныяк-өскен билип алыры артык эвес. Артас делегей маргылдаазынга ээлчеглиг тиилелгезиниң соонда, төрээн Тывазынга чанып чедип кээрге, база ужурашкан кижи мен. Ооң-биле чугаалажырга чиик, чечен-мерген, сөскүр кижи деп чүвени ынчан-на эскерген кижи мен. Бо удаада, залда чыглып келген улуг, бичии спортчулар спорттуң бедиинге чедер дээш ооң кайы бергелерни эртип, кандыг шаптараазыннарга таваржып чораанын кончуг кичээнгейлиг дыңнап олурарын көргеш, күзээнин ол черле чедип алыр дээрзинге база катап бүзүредим. Эр-хей, Артас! 

Тыва кижи каяа-даа чорааш, чанарын бодаар чүве. Ону мен дыка эки билир мен. Ол бичии эптиг үе тыпты бээрге-ле төрээн Тывазынче, тыва чонунче, өг-бүлезинче чанып кээп турар деп билир мен. Тыва оолдарывыс күзээнин чедер дээн чүткүлүн хөйге чонга бадыткап чор. Мындаа база чагаан мен, спортчу кижи бурунгаар планнарын салба, тренировкаларын үспе деп. «Дыштанып алыйн» деп сөстер-биле сагыш-сеткилди, мага-ботту оожургаткан херээ чок, ынчан үе кижини чагырыптар хоржок. Кол-ла чүве – чүткүл барда база кадык болза, чедиишкиннер ам-даа Артастың мурнунда деп билир мен. 

Ол ам чаа-ла 27 харлыг, хып дээн назын үезинде-дир. Келир чылын, хары-даа болза, улуг орукту ажыткан казах черге эртер делегей маргылдаазындан тыва болгаш российжи чоннуң өмүнээзинден сени деткээн түрк төрел чонуңга чайынналчак алдын медальды чаалап эккээриңни манап турар бис. Сээң артыңда - өндүр Тываң, хөй националдыг күрүне Россия барын утпа. Бөгүн залда ужуражылгада 100 оолдан 10 спортчу делегейге чаңгыланып үнүп кээр болза, Артас биле бистиң аас-кежиивис-тир, бөгүнгү чугааның хилис барбааны-дыр. Бистиң тыва мөгелеривистиң чедиишкиннери аныяк-өскенге өөредиг, үлегер-чижек-тир. Артасты шупту деткип, хей-аъдын көдүрүп чоруулуңар, чонум! 

Тыва чонун өөртүп, тыва чуртунуң ат-алдарын делегейге ам-даа алдаржып чоруур дээш, ооң спортчу чедиишкиннеринге даянгаш, Тыва Чазактың мурнундан чаагайжыткан бажыңның дүлгүүрүн хөйнүң мурнунга тывыстым. Ам-даа тиилелгелерже бурунгаар Артас!» - деп Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол, социал четкиде бодунуң арынында, ужуражылга дугайында бижээн.