Тываның Баштыңы: чонга акша ажылдап алыр арганы тургузары – эрге-чагырганың ажылы

 Тываның Баштыңы Президентиниң Чарлыынга даянып, 2024 чылга чедир сорулгаларын чедип алыр ужурлуг, 12 национал төлевилелдерин боттандырар дээш, аңгы-аңгы угланыышкыннарлыг тодаргай ажылдар кылдынып турарын чугаалаан. Республиканың күүсекчи эрге-чагырга органнары оларга идепкейлиг киржир ужурлуг. Чижээ, чурттакчы чон боттары орулганы ажылдап алырын хандырып, аргаларны дилеп тывар, ажылдың уг-шиин эде тургузар. Маңаа кижилерниң күзел-соруун, чүткүлүн дыңнаары чугула деп сагындырган. 

«Ажыл чок кижилерниң санын кызырып, суурлардан чоннуң көжүп чоруурун эвээжедир дээш, ажылчын олуттарны ажыдар сайгарыкчы чорукту деткиилиңер. Аңаа чогаадыкчы бодал, долгандыр бар аргаларны, күштерни, курлавырларны көөр херек. Тыва кижиниң ижеп келген ижи мал ажыл-агыйындан, черден, ие бойдувустуң хайыразындан акшаны ажылдап алырын чедип алыр. Үлетпүр хөгжүлделиг регион эвес болганывыста, арыг экологиявыс, аржааннарывыс-биле хөгжүлдени чоп чедип ап болбас деп. Экологтуг туризм, көдээ туризм, аъттыг, чадаг туризм, аңнаар, балыктаар туризм дээш, арга-хевирлерни оон-даа хөйнү адап болур. Бо бүгүнү амыдыралга боттандырар дизе, олутпай эвес, а командалыг ажыл херек. Силерниң бажыңарда бодалдарны манап олурбас, а боттары инициативаны үндүрүп, ону боттандырар дээш халчып тургаш ажылдаар команданы тургузуп алыр» - деп, Тываның Баштыңы чугаалаан.  

Тываның Баштыңы Ш. Кара-оол эрге-чагырганы чон тургузарын база катап сагындырган. Удуртукчу кижи чагырганы долганып ажылдаар болза, кедилиг чүве үнмезин чугаалаан.

«Эрге-чагыргада ажылдап чоруур кижилер болганывыста, чон-биле чоок, сырый харылзаалыг ажылдаары эң чугула. Кабинетке олуруп алгаш ажылдаар деп чүве, шуут меге. Суурларыңарда, ажылчын организацияларда, чер-черлерде, чонуңарда байдалды боду көрбээнде, кандыг анализ турар боор. Ынчангаш кожуун удуртукчулары неделяда 3-4 шакты кижилер хүлээп алырынга тускайлап алыр ужурлуг. Ону ажык кылдыр чарлап каан турар. Кожууннуң суурларынче суббота санынче үнүүшкүннерни организастап, ажыл угланыышкыннарын баш бурунгаар хевирлээр. Чон-биле ужурашкаш, чүгле ынчан оларның иштики хөөнүн, кандыг айтырыглар дүвүредип чоруурун билип, үндезинниг шын шиитпирлерни хүлээп ап болур. Интернетке кожуун чагырыкчызының арынын ажыдып, ажык чугааны чорудары артык эвес. Силерге бүзүрээн девискээрлерниң социал-экономиктиг хөгжүлде-сайзыралы дээш дорт харыысалгалыыңарны утпаңар» - деп, ол демдеглээн.

 Амыдыралда боттандырар ужурлуг 12 национал төлевилелдер кандыг арга-биле ажылдап алырын дорт айтып турар. Тус чер чагыргалары, муниципалдыг тургузуглар, чазак-чагырга демнежип тургаш, ажылдаарын чазак даргазы чугаалаан. Кожуун деңнелинде ажыл-чорудулга чогуур деңнелде эвес чүве болза, регионнуң чазаа федералдыг төпке тутчуп тургаш, чеже-даа акша-хөреңгини камгалап эккеп алыр болза, ол акша, элезинче кудупкан суг ышкаш, ажык чокка саарлып каар деп чугаалаан. Боттарын көргүзүксээр, эрге-ажыын бодаар, кожууну дээш сагыжындан аарывас кижилерден ойталааны дээре деп база сагындырган. Чижек кылдыр, Бай-Тайга кожуун төп эмнелгезин адаан. Албан чериниң бюджеди - 29 млн. рубль, көдээ черге хоомай эвес акшаландырыышкын. Ындыг болзажок, улуг эмчиниң экономика талазы-биле оралакчызы 18 млн. рубльди шын эвес эвес чарыгдап, хоойлуга таарышпас үүлгедигни кылган. Чоок төрели таварыштыр чигзинчиг садыг-саарылганы кылып, эм-таң хандырылгазын чорутканы илерээнин шүгүмчүлээн. Тускай сорулгалыг угланыышкынныг саң-хөөнү ынчаар кара-туразында чарыыры сандараашкынга эккээр деп айыткан.  

Көдээде чонувуска акшаны ажылдап алыр арганы тургузары – чагырга ажылдакчыларының төнчү сорулгазы ол. Көдээ черлерде ажылдап алыр аргалар хөй. Чоннуң бот-хандырттынар, чурттап турар чериниң экономиказын хөгжүдер аргалары бар. Садыгларда садып турар сүт дижик. Бир суур хүнде 500 литр сүттү садып-саарып турар болза, элээн акшаны ажылдап ап болур. Эки организастаан мал ажылы-биле чемненип, кеттинип болур. Хлеб быжырар чер чок суурлар безин бар. Ажыглал чок чыдар шөлдер база бар. Тес-хемчилер чыжыргана тараан шөлүнүң хемчээлин улгаттырып, продукция бүдүрүлгезин калбарткан, бии-хемчилер ыяшты болбаазырадып турар дээн ышкаш, үлегерлиг чижектерни база адаан. Ындыг болзажок, кылыр ажылдар, шиитпирлээр чүүлдер бажын ажыг. Ону чүгле бир дем-биле шиитпирлеп, ажылдап тургаш чедип алыр деп бис, Чазак даргазы айыткан.  

Тываның Баштыңы корум-чурум айтырыын оюп эртпээн. «Эрткен чылдарда Тыва кем-херек үүлгедиишкеннериниң санын чавызадып, хоомай эвес көргүзүглерге келген турган. Ам назы четпээннер ортузунда кем-херек үүлгедиишкининиң саны-биле Россияда мурнуку одуругда келгенивис - дүвүрээзинниң коңгазы-дыр. Ол дээрге бистиң, Тывавыстың, келир үези-дир. Чагырга черлериниң ажылдакчылары, школалар, хөй-ниити организациялары, ада-иелер – ниитилел аңаа удур кандыг хөделиишкин кылырын боданыр. Боданыр-даа эвес, хөделип эгелээр херек. Аныяк-өскен ортузунга ажылдарны чорудар, «чигзинчиг» кижилер чыылган черлерни кезип, хайгааралга алыр, уруг-дарыгга үлегерин көргүзүп спорт залынга кады ойнаар үени тывар. Аңаа олар-биле өөредилге-кижизидилгелиг чоок чугааны чорудуп, эки үлегер-чижектерни таныштырар. Кайыын-на, бир-ле черден бир кижи келгеш, онза чүве кылып бээрин манап олурбайн, демнежип ажылдаар» - деп, ол чугаалаан.