Тывада, улуг черден аңгы суурже, Улуг-Хемни кежир чаа көвүрүгни ажыткан

Объекти тудуунга аңгы демир-орук бригадазы биле аңгы материал-техниктиг хандырылга бригадазының каттышкан кезектери ажылдаан.  

Пятницада, Төп шериг округунуң шериг автомобиль техниказының колонназы Кызылда Улуг-Хемни кежир көвүрүглеп шимчээшкинни ажытканын, Төп шериг округунуң (ТШО) парлалга албаны дыңнаткан. Аңгы демир-орук бригадазы биле аңгы материал-техниктиг хандырылга бригадазының «КамАЗтары», тускай сорулгалыг «Тигр» автомобильдер база боду чоруур «Нона-СВК» артиллерийжи техника бир дугаарында көвүрүглеп кешкен. Тывада аңгы дагжы мото-адыгжы бригаданың дайынчы техниказы коланнаның соонда чораан.  

Камгалал сайыдының оралакчызы, армияның генералы Дмитрий Булгаков, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол база ТШО шериглериниң командылакчызы Александр Лапин кежигни байырлыы-биле ажыткан.  

Аңгы демир-орук бригадазы биле аңгы материал-техниктиг хандырылга бригадазының каттышкан кезектери объектини туткан. Көвүрүг тудар материалдарны база конструкцияларны Красноярск крайдан Абакан станциязынга чедир демир-оруктап, оон ыңай автомобильдер-биле Тывага эккеп турган. Көвүрүг 60 тонна чүъктү уур, хүнде 6 муң автомашиналарны эрттирер. Көвүрүг тудуунга 2 муң ажыг демир конструкцияларны ажыглаан, аңаа 100 ажыг шериг албанныглар ажылдаан. Православ болгаш сарыг шажын ламалары чаа көвүрүгнү ажыдар мурнунда ыдыктаан. Көвүрүгнүң ажыттынганынга тураскаадып, «ТУРАСКААЛ ДАШТЫ» база ажыткан.  

«Аңгы мото-адыгжы бригадага бо көвүрүг дыка херек. Кезектерниң чурумун бедидип, хову өөредилгелеринге белеткелди «эки» демдекке эрттиреринге дузалыг» - деп, Александр Лапин чугаалаан.  

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол төөгүлүг болуушкуннуң киржикчилеринге байырны чедирген: «Хүндүлүг Дмитрий Витальевич! Хүндүлүг Александр Павлович! Эштер, шериг албанныглар! Эргим чаңгыс чер-чурттуглар! Үрде манаан болуушкун – Улуг-Хемни кежир чаа автомобиль оруунуң байырлыг ажыдыышкыны-биле сеткилим ханызындан байыр чедирип тур мен! 3 муң ажыг кижи чурттап турар Кара-Хаак биле Черби суурларның чурттакчыларынга эң онзагай болуушкун-дур. Тываның найысылалындан бирээзи – 7 километрде, а Черби 14 километрде чыдар-даа болза, совет үеден бээр-ле, чедери берге чурттакчылыг черлер кылдыр санаттынып турган. Ол суурларның чурттакчылары хоорайже паромнап азы кышкы үеде дош кыры-биле кежип турганнар.  

Суг чаакталы берген үеде, хемни кежер паром 2 ай хире туруптар. Хоорайга эмчилээр, Тываның өске кожууннарынга чоок кижилеринге ужуражыр, херээн бүдүрер дээн кижилер амы-тынын артынга каггаш, камгалал хөректээштер-даа чок, резин хемелеп кежип турган. Республикада биче судноларның күрүне инспекциязы, Тывада ОБЯ-зы-биле кады айыыл-халаптарны болдурбас, кижилерни ышкынмас дээш, Улуг-Хемниң эриинге камгалал постуларын чаңгыс эвес удаа тургузуп турдувус.  

Бо хүнден эгелеп, бо суурларывыс «чедери берге» статус-биле байырлажып, 2010 чылдан-на эгелээн көвүрүг тудар дээн семээшкиннерниң төөгүзү-биле чарылган. Ынчангы чылдарда безин бо ажылдарның түңү миллиард рубль ажып турган чүве. 

Бистиң чаңгыс чер-чурттуувус Сергей Кужугетович Шойгунуң, Россия Федерациязының Камгалал яамызының, Россияның Чепсектиг Күштериниң Төп шериг округунуң демир-орук шериглериниң 5-ки аңгы демир-орук бригадазының база 106-гы аңгы материал-техниктиг хандырылга бригадазының ачызында, база ол ышкаш Красноярскдан «Мостремстрой», Кызылдан «Орук тудуг-транспорт» бүдүрүлге кооперативи» тудуг организацияларының тудугжуларының ачызында, көвүрүг бөгүнде туттунган.  

Тываның Чазаа Петербургтуң специалистери-биле көвүрүгнүң тавааның төлевилел-смета документациязын ажылдап кылыр, чер участогун аңгылаар, материал-техниктиг чепсек-херекселдерни тускайлаар, чер үттеп-өрүмнээр техниканы хаара тудар, көвүрүгге чедир орукту асфальтылаар, кудумчу чырыын тургузар айтырыгларга кады ажылдажылганы чоруткан.  

Ам ол суурлар чурттакчылары аргыжарының бергезин, кежиг болза деп сагыш аарывас. Чаа көвүрүг Тываның чонунуң чаагай чоруунга база Россияның Камгалал яамызының удуртулгазының Төп шериг округунуң 55-ки аңгы мото-адыгжы (дагжы) бригаданың мурнунда салган сорулгаларын күүседиринге, төлептиг бараан болурунга бүзүрээр мен. 

Кызылда 55115 шериг кезээн турумчутканы бүгү республиканың, ооң найысылалының чуртталгазында чаа агымны эккеп, кижилерге камгалалды хандырып, аныяктар ортузунда шериг албанының ат-алдарын көдүреринге улуг рольду ойнап, Төрээн чуртка хүндүткелди болгаш ынакшылды угааткан.

 55-ки аңгы мото-адыгжы бригада албан хүлээлге күүседиринге чогуур байдалдарны тургуспушаан, бодунуң амыдырал-байдалын чаагайжыдып, боттарының дорт айтырыгларын шиитпирлевишаан, Тываның хөгжүлде сайзыралынга үлүүн киириштирип турар. Шериг кезээниң чырыын хандырар дээш туткан «Вавилинская» чырык подстанциязы найысылалдың оң талакы микрорайонунуң хөгжүлдезинге таарымчалыг байдалды тургускан. Чаа көвүрүглеп шимчээшкинни ажытканы – Тываның амыдыралында шериг кезээниң эки үлүг-хуузунуң бир бадыткалы-дыр.  

Эргим эштер, шериг албанныглар! Көвүрүг кежиин тударынга киришкен шупту кижилерге тергиин ажылы, даалган онаалдазынга харыысалгалыг ижи, бедик мергежилдии дээш, Тываның чонунуң мурнундан өөрүп четтириишкинни илередип көрейн! Ада-чуртка сыныш чок албан-хүлээлгеңерге ам-даа чедиишкиннерни, шупту эгелээшкиннериңерге чедиишкиннерни, кадыкшылды, аас-кежикти, өг-бүлеңерге чедимчени болгаш чаагай чорукту күзедим!» 

«Армияның генералы Хрулев» Россия Федерациязының Камгалал яамызының медалы-биле: 

- подполковник Нефедов Денис Сергеевичини – 98550 шериг кезээниң командири; 

- подполковник Макарьевский Владимир Анатольевичини – 98552 шериг кезээниң командири; 

- Пасенко Николай Иванович – «Мостремстрой» КХН-ниң директору.  

- майор Буга Сергей Николаевичини – командирниң оралакчызы – 98551 шериг кезээниң улуг инженери (кезек начальниги); 

- капитан Кульгускин Константин Викторовичини – 98551 шериг кезээниң бүдүрүлге кезээниң инженерин шаңнаан.  

«Демир-орук шериглеринде албан-хүлээлгези дээш» Россия Федерациязының Камгалал яамызының медалы-биле:  

- сержант Рудин Вячеслав Андреевичини – 98550 шериг кезээниң ийиги ротазының (көвүрүг) копер взводунуң копер салбырының командири;  

- анаа солдат Маркин Сергей Викторовичини – 98550 шериг кезээниң техниктиг ротазының (септелге-ажыглал) бирги аңгы взводунуң чолаачызын шаңнаан.  

- сержант Ерченко Станислав Юрьевичини – салбыр командири - 98551 шериг кезээниң автомобиль ротазының 3-кү автомобиль взводунуң (оттулар чүүл аппаратуразының) улуг мастери; 

- сержант Упоров Игорь Николаевичини – 98551 шериг кезээниң ийиги автомобиль взводунуң ийиги салбырының улуг чолаачызы;  

- биче сержант Филатов Сергей Александровичини – 98551 шериг кезээниң механизация ротазының механизация взводунуң (аңгы ажылдар) чер казар машиналар салбырының командири. 

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол Кызыл хоорай чоогунда Улуг-Хемни кежир авто-орук көвүрүүнүң ажыдыышкынга алдар болдуруп Тыва Республиканың күрүне шаңналдарын тывыскан. 

Тыва Республиканың «Шылгараңгай күш-ажылы дээш» медаль-биле Булгаков Дмитрий Витальевичини шаңнаан. Ол 1954 чылда төрүттүнген. Россия Федерациязының камгалал сайыдының оралакчызы, экономиктиг эртемнерниң доктору, армияның генералы, Россия Федерациязының Маадыры (2016 чыл), шериг эртем адырында Совет Эвилелиниң Маадыры Г. К. Жуков аттыг Россия Федерациязының Күрүне премиязының лауреады (2016 чыл), Россия Федерациязының алдарлыг шериг специализи, «Ада-чурт мурнунга ачы-хавыяазы» орденниң IV чадазының, Александр Невский орденниң, «Шериг ачы-хавыяазы» орденниң, Хүндүлел орденниң, «ССРЭ-ниң Чепсектиг Күштеринге Төрээн чуртка албан-хүлээлгези дээш» орденниң III чергезиниң эдилекчизи. Ниити ажыл стажы – 46 чыл. Албан-дужаалда стажы – 8 чыл.  

«Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчызы» атты Косенков Олег Ивановичиге тывыскан. Ол 1959 чылда төрүттүнген. Россияның демир-орук шериглериниң кол эргелелиниң начальниги, генерал-лейтенант, Россия Федерациязының алдарлыг шериг специализи, «Шериг ачы-хавыяазы» орденниң, «ССРЭ-ниң Чепсектиг Күштеринге Төрээн чуртка албан-хүлээлгези дээш» орденниң III чергезиниң, «Демир-оруктарны хөгжүткени дээш» медальдың эдилекчизи. Ниити ажыл стажы – 42 чыл. Албан-дужаалда стажы – 8 чыл.  

Тыва Республиканың Баштыңының Хүндүлел бижиктерин дараазында шериглерге тывыскан:  

Брагин Олег Анатольевичиге (1965 чылда төрүттүнген) – Төп шериг округунуң Россияның демир-орук шериглериниң эргелел начальниги, генерал-майор, ниити ажыл стажы – 36 чыл, албан-дужаалда стажы – 9 чыл. 

Буга Сергей Николаевичиге (1971 чылда төрүттүнген) – 98551 шериг кезээниң улуг инженерии, батальон командириниң оралакчызы. Ниити ажыл стажы – 28 чыл. Албан-дужаалда стажы – 18 чыл. Лустов Дмитрий Александровичиге (1974 чылда төрүттүнген) –бригада командириниң оралакчызы, 01662 шериг кезээниң улуг инженери, подполковник. Ниити ажыл стажы – 26 чыл. Албан-дужаалда стажы – 9 чыл. 

 Тыва Республиканың Баштыңының Өөрүп четтириишкинин чарлаан: Маркевич Владимир Павловичиге (1979 чылда төрүттүнген) –98550 шериг кезээниң кран чолаачызы, старшина. Ниити ажыл стажы – 21 чыл. Албан-дужаалда стажы – 19 чыл.