Тываның Баштыңы мөөгү болгаш кат чыыкчыларының айыыл чок чоруун хандырар хемчеглерни алырын айыткан

«Дыка хөй чаңгыс чер-чурттугларывыс тайга кежиин чыггаш, чүгле акша ажылдап алыр эвес, а экологтуг арыг, ажыктыг продуктуларны кыжын курлавырлап алыр аргалыг. Ынчангаш кандыг-бир хоруушкун-биле ону соксаткан херээ чок. Харын-даа, көдээ суму баштыңнары чер-черлерге ажылды эки организастаар: транспортту тускайлап, бойдуска-даа, бодунга-даа хора чедирбейн, тайгага бодун канчаар алдынарын эки билир арга-дуржулгалыг кижилерни кожар. Ол айтырыг күрүнениң арга-арыг комитединге хамааржыр боор. Чүгле ынчан, сезон дургузунда өрттер, төтчеглээшкиннер болбас, а камгалакчылар читкен мөөгүжүлерни хонук-хонуу-биле дилеп, бюджет акша-хөреңгизин чарыгдап, артык күштер ажыглавас» - деп, Шолбан Кара-оол бодунуң туружун тайылбырлаан.  

Республика Баштыңы тайга кежиин чыырынче уругларны база улгады берген кижилерни киириштербезин, оларның боттарын тайгаже чорутпас деп чагаан. 

 Тывада кат, мөөгү чыылдазы кидин-түлүк. Арга-арыг ажыл-агыйлары бөгүнге чедир, арга кирип, кат, мөөгү чыыр кижилерге 785 чөпшээрел бижиктерни берген. Бойдус парктары болгаш заповедниктер девискээринче тускай чөпшээрел-биле эрттер. Чылдың-на, августтан октябрьга чедир 100 хире кижи кат, мөөгүнү чыып турар. Ындыг болзажок кандыг-даа чөпшээрел чок, «оожум» аңнаарынга ынактарның саны хөй дээрзин, ийи ведомство чугаалаан. Чижээ, бойдустуң онза камгалалдыг девискээрлер дирекциязының инспекторлары 48 чурум хажыдыышкынын илередип, 144 муң рубльге торгаалды бижээн. Егерьлер республика чурттакчыларының айыыл чок чоруун магадылап, арга-арыгже кирерде чөпшээрелди алыры күзенчиг деп тайылбырлап, кандыг-бир чүүл болганда кат, мөөгү чыыкчыларын кайыын дилээринге ооң херегин сагындырып турар.  

Тывада, ооң мурнунда чылдарда ышкаш тоорук чыыр дээш хөлзээшкин чок, тооруктуң үнгенин беш сан-биле үнелээр болза, «ийиге» азы оон куду демдекке дең. Ындыг болзажок, тооруктуң чегей дүжүдүн, чамдык черлерде эки үнген кат, мөөгү-биле дуглап болур.

Красноярскиниң Арга-арыг институдунуң санаашкыны-биле алырга, Тываның арга-арыг фондузунуң черлеринден чылда: 670 тонна тооруктуң, 30,6 тонна көк-каттың, 4,9 тонна инек-карааның, 57,6 тонна киш-кулааның, 173,4 тонна чыжырганың, 31,2 тонна аңгы-аңгы мөөгүлерниң дүжүдүн чыып болур.