Тус чер бот-башкарылга хүнүнде Тываның муниципалдыг тургузуглар чөвүлелиниң съездизи болуп эрткен

Апрельдиң 21-де, Тыва Республиканың Чазааның бажыңынга, «Тыва Республиканың муниципалдыг тургузуглар чөвүлели» Ассоциацияның съезидизи болуп эрткен.  

Ооң киржикчилери үш айтырыгны сайгарган – Ассоциацияның ажыл-чорудулгазының түңнелдери, «Таарымчалыг хоорай хүрээлелин тургузары» төлевилелди боттандырар бадылаашкынның түңнелдери, «Чурттап турар суурум» төлевилелге киржир чагыгларны көөрү.

 Съездиниң ажылынга Тыва Республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оол, Тыва Республиканың Дээди Хуралының (парламент) даргазы Каң-оол Даваа, парламент комитеттериниң даргалары Виктор Глухов база Александра Донгак, республика чазааның кежигүннери, регионнуң яамылар болгаш муниципалдыг тургузуглар удуртулгазы киришкен.  

Тыва Республиканың муниципалдыг тургузуглар чөвүлелиниң даргазы, Кызыл кожууннуң баштыңы – Төлээлекчилер хуралының даргазы Аяс Монге биле Чеди-Хөл кожуун чагыргазының даргазы Сергек Хертек съезидини удуртуп эрттирген.  

Тыва Республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оол республика Чазааның база Дээди Хуралдың мурнундан профессионал байырлалы-биле тус чер бот-башкарылга органнарының албан-хаакчыларынга байырны чедирген. Чурттакчы чон-биле эң сырый холбаалыг ажылдап чоруур күрүне эрге-чагыргазының звенозу ол деп, демдеглээн. Тываның Баштыңы улуг күрүнениң демократиязы «бичии черниң демократиязындан тургустунар деп, Россияның Президентизи Владимир Путинниң сөстерин чугаалаан. Хамаатыларның боттарының шиитпирлеринге даянгаш, «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге», «Аныяк өг-бүлеге кыштаг», «Таарымчалыг хоорай хүрээлелин тургузары» төлевилелдер чедиишкинниг боттанып турар. 

Чижээ, «Таарымчалыг хоорай хүрээлелин тургузары» төлевилелди боттандырган баштайгы ийи чадада, 10 муниципалитетке санал-оналдар чыырының 71 пунктузу ажылдаан. 15 муң ажыг кижи бодунуң саналдарын киирген, онлайн-бадылаашкынга Тываның 36 муң ажыг чурттакчызы киришкен. Биче суурларны хөгжүдер улусчу инициативалар конкурузунуң кол негелдези – чон чыыжында бадылаан төлевилелдерни саналдап киирери болган. 

Тыва Республиканың муниципалдыг тургузуглар чөвүлелиниң ажыл-чорудулгазының түңнелдериниң дугайында бирги илеткелди Аяс Монге кылган. Ол «Муниципалдыг удуртукчунуң школазы» төлевилелди 2017 чылда боттандырганының дугайында, тус чер бот-башкарылга органнарының албан-хаакчыларынга өөредиглиг 10 семинарны эрттиргенин чугаалаан. 

400 ажыг специалистер өөренген. Кожа регионнарның практиктиг эки ажылдарын шиңгээдип, муниципалитеттерниң хүн бүрүде ажылынга бүгү талалыг дузаны көргүскен. 

Тыва Республиканың Баштыңының оралакчызы Органа Натсак регионда «Таарымчалыг хоорай хүрээлелин хевирлээри» төлевилелди боттандырарда рейтингилиг бадылаашкын түңнелдерин дыңнаткан.  

Төлевилел чылдан чылче калбарып бар чыдарын ол демдеглээн. Чижээ, киржикчилер даңзызынче кирбээн муниципалитеттер, федералдыг хоойлужудулгада өскерлиишкиннерге даянгаш, боттарының девискээрлерин чаагайжыдар. 2018 чылда федералдыг бюджеттен конкурс үндезининге 65 млн. рубльди Тываның чурттакчылыг черлерин чаагайжыдарынга тускайлаан. Республика бюджединден кады акшаландырар. 

Республиканың 10 муниципалитеттеринде 12 хөй-ниити база 12 бажыңнар чанының девискээрлерин база 2 хоорай парыгын чаагайжыдарын планнаан.  

«Чурттап турар суурум» төлевилел-биле чоннуң инициативаларын сайгарып турда, Каа-Хем кожууннуң Төлээлекчилер хуралының баштыңы Олег Коржевский Сизим сумузунуң бойдус чурумалды база тус черниң ус-шеверлериниң каасталга-ус ажылдарын ажыглап, турисчи адырны хөгжүдер дугайында таныштырылгазын дыңнааннар. Төлевилелди боттандыргаш, 42 ажылчын олутту тургузар.  

Тере-Хөл кожуун чагырга даргазының экономика талазы-биле оралакчызы Тумен Ховалыг салдап эжиндирер туризм, харга чоруур техникалыг кышкы турлар, рафтинг, Сайлыг-Аксы деп черге аңнаар болгаш балыктаар төлевилелди таныштырган. Төлевилелди боттандыргаш, чер-черлерге немелде 9 ажылчын олутту тургузар. Эгелекчи бөлүк инфраструктураның чамдык объектилерин тудуп алган. Ам катамараннар садарынга, чурттаарынга таарымчалыг бажыңнар тударынга база өске-даа сорулгаларга деткимче херегин чугаалаан. 

Бии-Хем кожуун чагырга даргазының хүлээлгезин күүседип турар Александр Монгуш Сушь суурга бойдустуң байлаан белеткээр болгаш хүлээп алыр пункт төлевилелин таныштырган. Төлевилел кожууннуң болгаш суурнуң чурттакчыларынга бойдус байлаан доктаамал садып-саарар арганы бээр. Сушь суурнуң чурттакчыларының 70 хуузу бойдус байлаан чыыр сезоннуг ажылдарда хаара туттунганын демдеглээн. 

Тожу кожууннуң чагырга даргазы Буян Ондар Чазылары суурга балык болбаазырадыр пункт төлевилелин сонуургаткан. Суур балыктыг хөлдер чоогунда болгаш, төлевилелдиң кедизи улуг. Ындыг бүдүрүлге тудуп албас болза, балыкты анаа-ла ынчаар саарып кааптар. 

Таныштырган төлевилелдер талазы-биле кураторлар – Тываның Баштыңының оралакчылары Александр Брокерт биле Байбек Монгуш, регион яамызының удуртукчулары Елена Каратаева, Эртине Данзы-Белек база Тыва Республиканың националдар херектериниң талазы-биле агентилелдиң директору Вера Лапшакова немелде дыңнадыгларын берген. 

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол улусчу инициативаларны сайгарып турда, төлевилелдер боттаныычал болгаш хөй кижилерге ажыктыг болур ужурлуун база катап сагындырган. Ынчангаш муниципалитеттерниң удуртукчулары ынаар кичээнгейни угландырыр ужурлуг деп демдеглээн.

 Съездиниң төнчүзүнде, Дээди Хуралдың даргазы Каң-оол Даваа республиканың парламентизи улусчу инициативалар төлевилелдерин чедир ажылдаар болгаш боттандырарда кожууннарның Төлээлекчилер хуралдары-биле кады ам-даа ажылдаарын демдеглээн.  

Тус чер бот-башкарылгазының хүнүнде Тыва Республиканың Баштыңының база «Тыва Республиканың муниципалдыг тургузуглар чөвүлели» Ассоциацияның шаңналдарын байырлыг байдалда тывыскан. Чагырга даргаларын база баштыңнарын, тус чер бот-башкарылга органнарының специалистерин демдеглээн. 

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол сайгарылганы түңнээн соонда, бодунуң бодалын хөй санныг бижидип алыкчылары-биле үлешкен: 

Сушь суурнуң чурттакчыларының бойдус байлаанга бизнес дугайында идеязын ам-даа эки ажылдаар херек. Кат биле мөөгүзүн эрткен-дүшкен машиналарга азы Кызылга эккеп садып турар болгайлар.