Тываның Баштыңы зооветеринарлыг норма езугаар малды хуусаазында оолдадырын Көдээ ажыл-агый яамызындан негээн

«Көдээ ажыл-агыйының сезоннуг айтырыглары дээш кезээде сагыш аарып чоруурунга база катап четтиргеним илереттим. Чижээ, мал оолдаашкыны-биле холбашкан белеткелдиң кидин үези келген. КУБ-тарның шупту ажылдарын үезинде акшаландырары, көдээ ажыл-агый бүдүрүлгелерин кывар-чаар материалдар-биле хандырары дээш, организастыг ажылдарны чорудар » - деп, республика баштыңы демдеглээн. 

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол мал ажыл-агыйларында малдың оолдаашкыны узадыр шөйдүне бергенин айыткан: «Мал оолдап эгелей берген, элек ажыл-агыйлар база бар. Ветеринарлыг албаннар боозадылга кампаниязын зоотехниктиг чурум езугаар организастап чорутпаан-дыр. Чүү дээш боозадылга пунктуларын катап ажыдып эгелээн бис? Малдың массалыг оолдаашкын үезин кызырып, ону часкы чылыг үеде чорудар дээш. Мал таарымчалыг үеде оолдаптарга, малчыннарга сакман ажылынга дузаны организастаар дээш. Ынчан малдың чаш төлүнүң чидирии эвээжээр. Шыңгыы шүгүмчүлелге хамаарыштыр көдээ ажыл-агый яамызы түңнелди үндүрер: мал ажыл-агыйларынга ветеринарлыг болгаш зоотехниктиг ачы-дуза чедирилгезин экижидип, мал оолдаашкынын чурумчудар, ылаңгыя «Кыштаг» төлевилелиниң киржикчилериниң ажыл-агыйларынга дузалажыр. 

Республиканың чамдык ажыл-агыйларында мал оолдап эгелээн-даа болза, зооветеринарлыг чурум езугаар малдың оолдаашкынын организастаары чугула деп Тываның Баштыңы айыткан. 

2018 чылдың мал оолдаашкыны марттың ийиги чартыында азы үшкү он хонуунда кидин-түлүк эгелээш, май эгезинде азы ортузунга чедир үргүлчүлээр. Малдың шупту чүзүнү ынчан оолдаар. Ылаңгыя хой база өшкү ажыл-агыйларында.  

Мал ажыл-агыйлыг Тес-Хес, Эрзин, Өвүр, Мөңгүн-Тайга кожууннарда малдың оолдаашкыны чогуур үезинде дээрзин Шолбан Кара-оол демдеглээн.  

Кызыл, Каа-Хем, Сүт-Хөл, Улуг-Хем, Барыын-Хемчик база Чеди-Хөл кожууннарның ажыл-агыйларында мал оолдаашкыны чогуур нормага дүүшпес. Сүт-Хөлдүң малчыннарында байдал таарымчалыг-даа болза, Алдан-Маадыр суурнуң 10 малчын коданын хынаарга, ооң алдызында малы төрүп эгелээн болган.  

Сакман ажылын чурумчудары, чаа төрээн малга немелде чемни бээри, бүдүрүкчү малдарны аңгы коданнарже аңгылаары дээш, ветеринарлыг албанның ажылы мал оолдаашкынының үезинде хайымныг апаар ужурлуг. 

Аныяк кыштагжылар чаа киржикчилерге 200 баш малды дамчыдары, арат-тараачын ажыл-агый дээш үндүрүглерни төлээри - ам чорудар ажылдар ол. Мал оолдаашкынын шын организастаанындан малдың чаш төлүн камгалап алыры, азы төлевилелди оон ыңай боттандырар хөреңгини чыып алыры хамааржыр. Ажыл-агыйның экономиказы база ветеринарлыг дуза - өзек чүүлдер бо.  

Мал оолдаашкынының кампаниязынче көдээ ажыл-агый мергежилинде өөренип турар студентилерни, волонтерларны, ажыл чок кижилерни хаара тудар. Бүгү республика малчыннарның ажыл-ижинде чугула үе-чадага киржип, үнүүшкүннүг концерттер, садыглаашкын дээш, деткимчени көргүзер.

Малчыннарның күш-ажылының чугула кезээ мал оолдаашкынының кампаниязын чугаалап тура, мал ажыл-агыйының республикага ужур-утказының, ооң чедиишкиннерин айтыры чугула деп, Тываның Баштыңы чугаалаан. 

Шээр малдың баш саны – 645 муң турганындан 1 млн. 235 муң четкенин сагындыраал. Шээр малдың баш саны 1990 чылдың көргүзүүн ашкан. 

 Эрткен 17 чылдарда:  

- бода малдың баш саны 59 хуу көвүдеп, 97,2 муң баш турганындан 163,4 муң баш четкен; 

- шээр малдың баш саны 56 хуу көвүдеп, 653,0 муң баш турганындан 1167,1 муң баш четкен; 

- чылгы малдың баш саны 3 катап өзүп, 25,1 муң баш турганындан 70,1 муң баш четкен; 

- иви малдың баш саны 36 хуу өзүп, 0,9 муң баш немешкен.  

Малдың продукциязын бүдүрериниң хемчээли улгаткан: 

 - эътти 102,5 хууга; 

 - дүктү 191,7 хууга;

 - сүттү 132,6 хууга.  

Күрүне деткимчези-биле сүт бүдүрер 9 цехти, эът үлетпүрүнүң 18 цехтерин (2 эът комбинадын, мал согар 3 цехти, эът болбаазырадыр 13 цехти) ажыткан.  

2016-2017 чылдарда «Аныяк өг-бүлеге кыштаг» төлевилел боттаныышкыны-биле: 

- 208 тараачын (арат) ажыл-агыйлар тургустунган;  

- көдээде ажыл чок 663 кижини ажылче хаара туткан (30 хар чедир назылыг 208 аныяктар доктаамал ажылдыг); - ажыглал чок чыткан ниити 27719,0 га шөлдүг черни ажыглалче киирген; 

- көдээ черлерде 7500 хире дөрбелчин метр чуртталга шөлүн ажыглалче киирген;  

- төлевилел киржикчилериниң 203 ажы-төлүн уруглар садтарында тургускан; 

- 2017 чылда 2,4 млн. рубль түңнүг үндүрүглерни болгаш камгаладылга дадывырларын төлээн.