2017 чылда Тываның чурттакчы чонунуң чайгаар өзүлдези 4228 кижи болган

 2017 чылда ХБАБ эргелелиниң органнары төрүттүнген дугайында 7041 база чок болган дугайында 2813 бижикти бүрүткээн. 2016 чылга деңнээрге чурттакчы чоннуң чок болуру 10,1 хуу кызырылган, ынчан 3130 бижикти кылган. ТР-ниң Хамааты байдалдың актылар бижидилгезиниң эргелели ооң дугайында дыңнаткан. Амыдыралдың кадык овур-хевирин суртаалдаарынче, чоннуң амыдыралының байдалын болгаш шынарын экижидеринче угланган Тываның Баштыңы Ш. Кара-оолдуң политиказы статистиктиг көргүзүглерде бадыткаттынган. 

2017 чылда Тывада 3688 оолдар база 3353 кыстар төрүттүнген. 2017 чылда төрүттүнген шупту чаштарның хамааты байдалының акты бижидилгезин анализтеп көөрге, бадылгалыг өг-бүлелерде 2586 чаштар төрүттүнген. Арткан 4455 чаштар, азы төрүттүнген чаштарның 63,3 хуузун бадылга чок иелер божаан. 2610 чаштың адаларын шынзыткан, 1845 бижикте адазының ады чок ийикпе, азы авазының сөстеринден адазын бижээн.  

Эрткен чылын ада болганын тургузарының күрүне каайлызы кылдыр 1,4 млн. рубль кирген. 2017 чылда ниитизи 7,9 млн. рубльди, ооң мурнунда чылга деңнээрге 222 муң рубль хөйнү киирген. Херечилелдерни катап кылдыртканындан база ада болурун тургусканындан ол түңнүң хөй кезии кирген.  

Бадылга чок иелерден чаштарның төрүттүнери чаңчыл болу берген болгаш адаларның талазындан өг-бүлениң чаагай чоруу болгаш чаштың кижизидилгези дээш тоомча чок чорук моон көстүп турарын ХБАБ эргелелиниң органнары тайылбырлаан. Эрге-чагырга органнары база хөй-ниити организациялары-биле кады ажы-төл кижизидилгезинге база өг-бүлениң чаагай чоруунга, улусчу ужур-чаңчылдарны катап эгидип, ону кадагалаарынга адаларның харыысалгазын улгаттырар онзагай аргаларны эрттирерин ведомство сүмелээн.

Тываның девискээринге эрткен чылын 2240 өг-бүле бадылашкан, 2016 чылга деңнээрге 484 азы 21,6 хуу хөй. Ооң мурнунда чылын 632 өг-бүле чара бадылашкан болза, эрткен чылын 673 өг-бүле чарылган. Арага чок шайлалгалар саны көвүдээн. Эрткен чылын 164 аныяк өг-бүле эзиртир суксун чокка кудазын эрттирген. Ол дээш аныяк өг-бүлелерге өртектиг белектерни азы бонустарны тыпсып, деткээн. ТР-ниң ХБАБ эргелелиниң дилээ-биле эртемденнер арага чок шайлалгалар эрттирериниң сүмелерин орус база тыва дылдарда ажылдап кылган.  

Ниитилелде аныяк өг-бүлениң ролюн, ужур-утказын бедидери-биле республикада «Аныяк өг-бүле» клубтары ажылдап турар. Аңгы-аңгы темаларга лекция, беседаларны эрттирери чаңчылчаан. Хөй-ниити организациялары, херээженнер эвилелдери, профэвилелдер дээн ышкаш черлер-биле клубтар сырый кады ажылдажылгалыын анализ көргүскен.

 Тываның ХБАБ эргелели 1926 чылдан эгелээн хамааты байдалдың актылар бижидилгезин регионнуң чаңгыс аай электроннуг баазазынче шилчидер ажылды кылып турар. Ындыг баазаны кылып алыр болза, хамаатыларга болгаш организацияларга ачы-дуза көргүзериниң үези эвээжеп, ХБАБ органнары электроннуг документ солчулгазынче бүрүнү-биле шилчиир. Актылар бижидилгезин ийи хевирге – саазын болгаш электроннуг хевирге шыгжаар система ажылдап эгелээр. Ол келир үеде хамаатыларның база өг-бүлелерниң эргелерин камгалап, бижимелдерни кадагалаарын хандырар. 1945-1989 чылдарның 157 муң хире архив бижимелдерин эрткен чылын баазаже киирген. Мөңгүн-Тайга, Эрзин, Тес-Хем кожууннарның ХБАБ органнары ол талазы-биле идепкейлиг ажылдаан. Республиканың ХБАБ эргелели 2018 чылда ол ажылды уламчылаар.