Эксперттер: Тываның Баштыңы орус дылдың камгалакчызы болгаш тыва культураның нептередикчизи болуп хөй саннарны алган. Ол хөйнү чугаалап турар

 «Россияның губернаторларының Кремль рейтингизиниң» ийиги үндүрүлгезиниң тургузукчулары Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң туружун бедии-биле үнелээн турган. «Сибирь Федералдыг Округта эрге-чагырганың рейтингизи» деп ат алган чаа шинчилел ажылында Регионалдыг политиканы сайзырадыр төптүң эксперттери Тываның Баштыңынга быжыг дөрттү салып, «өй-тап быжыг бөлүкче» киирген. Ук рейтингини бир ай бурунгаар түңнеп үндүргеш, чонга чарлаан. 

«ФедералПресстиң» айтырып чоруткан эксперттери Тываның Баштыңының ындыг бедик үнелээшкининге хамаарыштыр элдепсинмээннер-даа, чүге дизе боттуг бергедээшкиннер турбуже, республикада экономика адырын идепкейжи сайзырадып, социал политикага, культурага болгаш хоралыг чаңчылдарга удур демиселге онза кичээнгейни угландырып турары көскү, а Сергей Шойгунуң политиктиг бөлүүнге чоок деп хөй-ле кижилерниң санап турары Шолбан Кара-оолдуң бодун чогаадыкчы, тывынгыр болгаш эгелекчи туруштуг удуртукчу деп көрүп турарлар.

 «Амы-хууда туруштуунуң талазы-биле кожа регионнарның удуртукчуларының Тываның Баштыңындан өөренип ап болур чүүлдери бар-дыр. Бети дизе дарганың бодун, ылаңгыя ооң албан езузундан дашкаар талазын эки билип алыр дээш безин, тываларның социал четкилеринге бүрүткедип алган таварылгалары эвээш эвес. Шолбан Кара-оол дарга республиканың чурттакчыларынга чүгле кол сорук киирикчизи эвес, а оон ыңай кол медээлер үндезини апарган» - деп, Россияның билдингир политконсультантызы Константин Бакшеев «ФедералПресс-биле» интервьюга бодалын илереткен.

 Билдингир российжи политконсультант Тываның Баштыңының туружу быжыын бадыткаан. «Чамдык бөлүктер республиканың чидиг айтырыгларын Кара-оолдуң бодунче чууй каарын кызыдып турарлар. Ындыг болзажок баштыңның эрткен чылгы соңгулдалар кампаниязы улуг рольду ойнаан. Шолбан Кара-оолду долгандыр хоп-нүгүлдү нептередип, багай чүүлдер-биле рейтингиде туружун божаңнадыр дээн семээшкинни ооң командазы базып, багай эвес ажылдаан» - деп, Константин Бакшеев демдеглээн.

 Регионалдыг политиканы сайзырадыр төп боттарының белеткеп кылган шинчилел ажылының түңнелдеринге үндезилеп, губернаторларның халажып болурунуң байдалын баш бурунгаар сайгарып көөрүн оралдашкан. Удуртукчуларның ажыл-албанга депшидилгезиниң өзүлде перспективаларын барымдаалап, рейтингиниң авторлары регионнар баштыңнарынга беш санныг чурум езугаар демдектерни салган. Шинчилелди чоруткан политологтарның баш бурунгаар көргүзүглери мындыг болган: «губернаторлар халажылгазы» бүгү округта ам-даа доозулбаан, ынчап кээрге ам-даа кезек өскерлиишкиннер бооп болур. «СФО-да эргелеп-башкарылга модели колдуунда тургустунган» дээрзинге эксперттер бүзүрелдиг. Регионнарның хөй кезии аныяк «технократтарның» эвес, арга-дуржулгалыг удуртукчуларның удуртулгазында» - деп, специалистер санаан.

 «Удуртулганы план езугаар солуур дугайында айтырыг кадрлар шимчээшкиyи-даа, регион дээш ФКБ-ниң семээшкини-биле-даа тургустунмайн турар» - деп, РРПТ дыңнаткан. 

Республиканың бюджеди когаралдыг, а республика боду күрүнеге 2,7 миллиард хире өрелиг, күрүне дузаламчызын (дотация) хереглеп турар регион бооп турбуже, Тыва Республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң бүрүн эргелериниң хуусаазы 2020 чылда доостур болганынче шинчилекчилер онза кичээнгейни угландырган. Президент соңгулдаларының чүгле мурнунда эвес, а ооң соонда-даа Сибирь федералдыг округта өске губернаторларга деңнээрге, Шолбан Кара-оолдуң республика баштыңының албан-дужаалын хевээр арттырып алыр аргазы улуг деп төптүң эксперттери санап турар. Тываның Баштыңы «өйүнде быжыг бөлүкче» кирип, «быжыг дөрттү» алган.

 Шолбан Кара-оол дарганың ышкаш үнелелди Бурятияның баштыңы, Забайкалье крайның болгаш Томск областың губернаторлары алган. А «эң тергиин» деп үнелелди Красноярск крайның, Иркутск, Новосибирск болгаш Омск областарының баштыңнары алганнар, а арткан удуртукчуларга хамаарыштыр баш бурунгаар даап көрүүшкүннер ындыг-ла кончуг эки эвес түңнелдиг болган. Эксперттерниң бодалы-биле, «назылаан» губернаторларны президент соңгулдаларынга чедир халаар база чадавас. 

«Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол Сергей Шойгуга чоок политиктиг бөлүктүң төлээзи болганда, амдыызында ол Камгалал яамызын башкарып турар үеде республиканың удуртукчузун солуурунуң дугайында айтырыг турбас. Ындыг-даа болза бир четпес тала бар: Тывада социал-экономиктиг байдал хөлчок нарын. 

Ынчалза-даа республиканың экономиказын элээн быжыг сайзырадып, социал айтырыгларга, культурага болгаш хоралыг чаңчылдарга удур демиселге онза кичээнгейни угландырып турар. Ол бүгүнү барымдаалап, Тыва келир чылдарда бюджет акшаландырыышкынын улгаттырарынче кордап болур-дур» - деп, Регионалдыг политиканы сайзырадыр төптүң директору Илья Гращенков демдеглээн. 

«Тыва сөөлгү үелерде, кожа регионнарга көөрде, «тайбың ортулуу» кылдыр көстүр. «Хайнып мөөрээн» политиктиг маргыжыышкыннар республикада хайгаараттынып эскертинмейн турар, телеграм-каналдар ону кыдыы-биле эртип турар, ынчангаш ында байдал турум, быжыг деп түңнел тургустунар-дыр. Ооң-биле чергелештир Кара-оол орус дылдың камгалакчызы болгаш тыва культураның нептередикчизи болуп хөй саннарны алган. Ол хөйнү чугаалап турар» - деп, Политиктиг анализ төвүнүң эксперти Андрей Тихонов Шолбан Кара-оолдуң рейтингиде эки туружунга хамаарыштыр бодалын илереткен. 

Күрүнениң бирги баштыңы-биле Шолбан Кара-оолдуң чоокта чаа кады балыктаашкыны чоорту теп үнүп келир имиджилиг болушкун-дур деп, политконсультант Константин Бакшеев сагындырган. «Ол бодунуң талазында ооң-биле туружун быжыглаан. Шойгуга дыка чоок болуп турары Кара-оолга эки-даа болза, улгаттырар шил адаанга ооң шын эвес базымын көрүп турары дег, улуг акызының мурнунга улуг харыысалганы онаап турар» - деп, билдингир политолог санап турар.