Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол Бии-Хем кожууннуң чурттакчылары-биле ужурашкан

 Эрткен дыштаныр хонуктарда Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол Бии-Хем кожуунга четкен. Кожууннуң кышка белеткели, тус черниң активи-биле чугаа, сыын ажыл-агыйынче угланган чаа орук участогун ажыглалга киирери – ажыл-агыйжы чоруктуң планы. Ол чорааш, Туранның Культура бажыңынга чон-биле ужурашкан. 

 Тываның Баштыңы бии-хемчилер-биле чугула элээн айтырыгларны сайгарган. Көдээ ажыл-агыйының хөгжүлдези – бирги черде айтырыг. Кожуунда ажыл-агыйның бүгү хевирлеринде малдың баш саны бо чылын өскен. Ылаңгыя шээр мал бажы 31 хуу көвүдеп, ам 31 муң баш четкен. Эрткен чылга деңнээрге, сүт бүдүрүлгези 2,5 хуу улгаткан, азы 4693 тонна болган, а дүк бүдүрүлгези 3,2 хууга, азы 32 тонна четкен. Күскү дүжүт үезинде 2657 тонна картошканы ажаап, эрткен чылгы көргүзүүн 900 тоннага экижиткен. 2016 чылга деңнээрге 30 тонна хөй, азы 175 тонна ногаа аймаан ажаап алган. Бии-хемчилер мал чеми белеткээр планын күүсеткен - 14672 тоннаны кезип курлавырлаан. 

 "Россияда көдээ ажыл-агыйны хөгжүдери кыйгырыг эвес, а боттуг чүүл апарган. 2007 чылда бирги чарлыым-биле Тываның көдээ ажыл-агыйының акшаландырыышкынын улгаттырарын шиитпирлээш, ам ооң түңнелдерин ап эгелээн бис. Көдээ ажыл-агый бүдүрүкчүлери тыптып келген, эътке хереглелдиң 70 хуузун бодувустуң продукциявыс-биле дугладывыс. Экологлуг арыг продукция бистиң ылгавыр демдээвис апарган, ону салбас бис. Бо талазы-биле Бии-Хем кожуун онза черни ээлеп турар» - деп, Тываның Баштыңы чугаалаан. 

 «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» губернатор төлевилели Бии-Хем кожууннуң экономиказынга улуг салдыг болган. Бии-Хем кожуун чагыргазының дыңнадыы-биле алырга, төлевилел киржикчилери бо чылдың 9 айында 46 млн. рубль түңнүг продукцияны бүдүрген. Ол дээрге сүт, кат-чимис продукциялары, эъттен кылган чемнер база тудуг материалдары-дыр.  

 Тус черниң чурттакчыларының күзел-бодалдары хөй. Чижээ, тус черниң арга-арыг ажыл-агыйының чолаачызы Александр Монгуш тудуг материалдары бүдүрер модуль садып алырының аргазын айтырган. 

 "Өрт айыылының сезону эрткен соонда, барык-ла ажыл чок олуруптар бис. Арболит блоктар бүдүрер модуль садып аларының аргазы кандыгыл? Соңгаардан эккеп турар материалдарының өртээнге кижи күш четпес, тус черниң тудуг материалдары каяа-даа херек. Чижээ, блок кылырда ажыглаар хирээнди бисте бар-дыр» - деп, Александр Монгуш айтырган.  

 Социал айтырыглар база бии-хемчилерни дүвүредип турар. Олар Туранның 2 дугаар школазының тудуунуң дугайында айтырыгны көдүрген. Федералдыг программаларга киржирде регион бюджединден кады акшаландырары албан дээрзин Тываның Баштыңы тайылбырлаан. Оон аңгыда киржириниң негелделери шыңгыы, графикти хажыдар болза, акша торгаалын онаар. Бо чылын Кызылда чаа школаны ажыткан, ында 1000 хире оолдар, уруглар өөренип турар. Ол тудугже 1 млрд хире рубль үнген. Амгы үеде Улуг-Хемде интернаттыг школа тудуу чоруп турар.  

 Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол РФ-тиң Өөредилге болгаш эртем яамызы-биле ажыл чоруп турарын чугаалаан. Бо чоокку үеде тудугну эгелээр магадылал чок, ындыг болзажок чаа школалар тудар планче республиканы киирерин чедип алыры чугула. Тывада эргижирээн 36 школа бар. 

 Бии-Хемниң чурттакчылары чаа школадан аңгыда, уруглар садтарында олуттарны көвүдедир бодалдыг. Чижээ, бар оран-саваларны катап эде туткаш.  

 "Силерниң амыр эвес чымыштыг ажыл-ижиңер дээш четтиргенивисти илередип көрейн. Төрээн республикавыстың хөгжүлде-сайзыралы дээш аарып чоруур аныяк удуртукчу болгай силер. Шивилигниң эвээш комплектилиг школазының башкызы мен. Бистиң суурувустуң чону ажыл чок болганындан бергедээшкиннерлиг, кат, тоорук чыггаш акшаны ажылдап алырлар. Суурувуста уруглар сады чок, чогум оран-саваның ора-сомазы бар. Ону катап тургузуп алырынга дузалап болур бе? Кожууннуң келир үези – бистиң ажы-төлүвүсте» - деп, башкы Полина Серен-оол чугаалаан.

  Тываның Баштыңы хуу уруглар сады ажыдар сайгарлыкчыны деткиир аргазын көөрүн саналдаан. Күрүне деткимчезиниң акша-хөреңгизин, чижээ, оран-саваны катап тургузарынче киирип болур.  

 2007 чылдан Тывада 11 чаа уруглар садын туткан, 18 уруглар садынга капиталдыг септелгени кылган, сөөлгү чеди чылда 4410 олутту киирген. 

 Шолбан Кара-оол биче суурларны деткиириниң дугайында чугаалап тура, чоокта чаа хүлээп алган шиитпирин таныштырган. 

 "Тываның Чазаанга биче суурларны хөгжүдер талазы-биле программа ажылдап кылыр даалганы берген мен. Ылаңгыя ыраккы суурларны. Яамылар боттарының кол ажыл-чорудулгазындан аңгыда, оларның социал-экономиктиг өзүлдезиниң айтырыгларынга хамаарыштыр ажылдаар, сонуургалдарын камгалаар ужурлуг. Ол канчаар боттанырын тодаргайы-биле бо чооку үеде билип алыр силер. Чүгле демнежип тургаш, амыдырал-чуртталганы экижидип болур бис» - деп, Тываның Баштыңы чугаалаан.

 Бии-Хем кожуун чагырыкчызын солуур айтырыгны ужуражылга үезинде чугаалашкан. Тываның Баштыңы Михаил Иусовтуң дилээн хандырган, удуртукчунуң олудунче кым кордап болуру база бир кол айтырыг болган. Оларның аразындан Өөктен сайгарлыкчы Аяс Тюлюш чаңгыс чер-чурттугларының айтырыгларынга харыылаан. 

 Тываның Баштыңы ужуражылганың түңнелдерин соцчектилерде номчукчулары-биле үлешкен: