Тывада 5 болгаш оон хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерге социал хөмүр чедирилгези уламчылавышаан

 Бо хонуктарда Чөөн-Хемчик кожуунда хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерге социал хөмүрнү дүжүрүп берип турар. 2017 чылда кожуундан 77 өг-бүле губернатор төлевилелинде киржип турар. Социал төлевилел негелдези-биле өг-бүлелер бештен хөй ажы-төлдүг болур ужурлуг. Бо хүннерде Хайыракан суурда хөмүр дүжүрүлгези чоруп турар. 

Сэсэг Сат 30 харлыг. Ол өөнүң ээзи Чаян-биле беш ажы-төлдүг. Улуг кызы дөрт класста, хеймер оглу беш харлыг. Сэсэг боду уруглар садында повар. А ашаа түр када ажыл чок. Саттарның өг-бүлези «Социал хөмүр» губернатор төлевилелинде ийи дугаар чыл киржип турар.

 "Хөй ажы-төлдүг иелерге, өг-бүлелерге мынчаар дузалажып турары дээш Тываның Чазаанга өөрүп четтиргенимни илередир-дир мен. Ийи дугаар чыл дузаны ап тур бис. Бажыңывыс улуг эвес, ынчангаш үш ажыг тонна хөмүр четчир. Төлевилел күүселдези-биле 2 тонна ажыг одаар хөмүрнү алыры – биске дыка улуг деткимче-дир. Оон хөмүрнү немей дүжүртүп алыр бис. Улуу-биле четтирдивис!» – деп, Сэсэг өөрүшкүзүн илереткен. 

Электроннуг аукцион садыглажыышкынының түңнелдери-биле "Тываның даг-руда компаниязы" КХН одаар чүүл-биле хандырар. Конкурска киришкен, чүък чүдүрер техникалыг хуу сайгарлыкчылар сөөртүлгени харыылаар. Барыын кожууннарның төлевилел киржикчилеринге Чадаананың уургайындан хөмүрнү чедирип турар. 

"Хайыраканда 7 өг-бүле "Социал хөмүр" губернатор төлевилелиниң киржикчилери. Олар шупту 5 ажы-төлдүг. Бо дузаламчыга дыка амырап турар улус. Ийи тонна ажыг хөмүрден аңгыда, чырык чарыгдалынга төлевирниң чамдыызын база алыр. Ортумаа-биле бир чартык муң хире рубль. Ол акша-төгерикти чырык хандырар организацияның агар санынче шилчидиптер» - деп, Хайыракан суму чагыргазының социал ажыл талазы-биле специализи Чинчи Ландык тайылбырлаан. 

Төлевилелде 63 өг-бүле киржип турар Сүт-Хөл кожуунда хөмүр дүжүрүлгези сентябрь төнчүзүнде доозулган. Ак-Дашдан 11 өг-бүле дузаны алган. Аяна биле Өпей-оол Донгактар 5 уруглуг. Өгнүң эр ээзи сезоннуг ажылдарда, өг-бүлениң мал-маганын база тудуп турар. Аяна Николаевна ортумак школада төөгү база ниитилел билиглериниң башкызы.  

"Сумувус даргазындан губернатор төлевилелиниң дугайында билип алган бис. Документилерни чыггаш, дузаны ап турарвыс бо. Кышты өттүр 7-8 тонна хөмүр херек. Социал хөмүрнү алдывыс, ам элээн каш айда одаар чүүл деп девидевес боор бис. Төлевилелде ийиги чыл киржип турарывыска өөрүп тур бис. Келир чылын улуг уруувус 18 харлаптарга, төлевилелден үнер бис. Ынчап кээрге өскелер ол дузаны алыр» - деп, Аяна Донгак чугаалаан.  

Чодураа Александровна Сат база Ак-Даш суурда башкы. Ол эге класс башкызы. Өөнүң ээзи-биле 7 ажы-төлүн - ийи кызы биле беш оглун кижизидип турарлар. Улуг оглу - студент, а эң бичези 1 хар 6 айлыг. Сески классчы Экер өг-бүлениң улуг дузалакчызы. Авазы ажылдап турда, бичиилерин карактаар, ыяш-хөмүрүн белеткээр. 

"Хөй ажы-төлдүг өг-бүлеге, биске дуза дыка херек. Бо чылын социал хөмүрнү сентябрьда-ла эккеп дүжүрдү. Өг-бүлевис-даа, бажыңывыс-даа улуг, хөмүр дээш амырадывыс. Өг-бүлевис мурнундан мындыг чугула төлевилел дээш четтирдивис» - деп, Чодураа Сат чугаалаан.  

Тываның Баштыңы 2016 чылда «Социал хөмүр» деп төлевилелди саналдаан, ынчан 702 өг-бүле боттуг дузаны алган. 2017 чылда төлевилелде хөй ажы-төлдүг 718 өг-бүле киржип турар. Автомобиль транспорту-биле хөмүр чедирери болдунмас, чедери берге ыраккы черлерде хөй ажы-төлдүг 36 өг-бүле-ле 4,8 куб одаар ыяшты алыр. Тус черлерде социал төптер шилилдени чоруткан. А ТР-ниң Өг-бүле болгаш уруглар херээниң талазы-биле агентилел төлевилел күүселдезин харыылаар. Бо чылын республика бюджединден 5,8 млн. хире рубльди «Социал хөмүр» төлевилел боттаныышкынынче чоруткан.