Тываның Чазааның бойдус камгалаар адырының амгы ажылын парлалга-конференциязында чугаалашкан

Чөпшээрел чок бок төгер черлер дугайында айтырыг бөгүн онза кичээнгейде дээрзин парлалга-конференциязының киржикчилери демдеглээн. Тускайлап каан чер участогун ооң мурнунда бок төгер чер деп санап турган болза, ам ындыг билиишкин чок. Ол угланыышкынны таарыштырып турар федералдыг хоойлужудулгада элээн өскерлиишкиннер кирген. Кызыл хоорайда чүгле чаңгыс полигонну хаап турар. Амгы үеде хоорай мэриязы чаа полигон тудар төлевилел-смета документациязын ажылдап турар. Төлевилел октябрьда белен апаарга, экспертизаны эрттиргеш, ажык дыңнаашкыннарже киирер. 

"Полигон тудуу - элээн чадаларны эртер, чарыгдалдыг хемчег. Баштайгы дээрде бичии шөлчүгеш болур, оон чоорту херек хемчээлге чедир улгадып кээр. Хоойлужудулгада бокту канчаарының территориалдыг схемазын ажылдап кылырын көрген. Субъект бүрүзү Росбойдусхайгааралындан чөпшээрелди алгаш, ону ажылдап кылгаш, бадылаан. Амгы үеде ону эдип турар. Ол схема-биле ийи полигонну тударын планнаан бис. Бирээзи муниципалдар аразының Кызылда полигону, а ийи дугаарының черин шиитпирлеп турар» - деп, Елена Кудымова тайылбырлаан.  

Чүгле ийи улуг полигон турар болганы-биле, чурттакчылыг черлерге бок шыгжаар түр үениң шөлчүгежин организастаар. Баштай боктарны сорттаар. Сортировканы регион оператору чорудар. Операторну регион шилип, бок чыылдазы дээш тарифти бадылаар ужурлуг. ТР-ниң тудуг болгаш чуртталга-коммунал ажыл-агый яамызы ол программаны күүседир кол ажылды хүлээнип алыр деп, вице-премьер Байбек Монгуш демдеглээн. 

Дыштанылганың нептереңгей черлеринге эрткен субботниктерниң түңнелдерин парлалга-конференциязында дыңнаткан. Бо чылдың июнь эгезинде Хадың, Дус-Хөл база Чагытай хөлдерден 4 тонна азы 9 КАМАЗ ишти бокту чыып, үндүр сөөрткенин Бойдус курлавырлары болгаш экология аямызы дыңнаткан.  

«Бойдустуң тураскаалдыг черлериниң кызыгаарларын тодарадыр элээн организастыг хемчеглерни планнаан бис. Бистиң шупту хөлдеривис бойдустуң тураскаалдары болур. Ынчангаш ол черлерни онза хайгааралдыг бойдус девискээрлери категорияже шилчидип, кадастр учедунга тургузуп алгаш, хоруушкуннуг хемчеглерни киирер. Тускай чаагайжыткан шөлдерге база туруп болур. Ындыг черлерде девискээрни чаагайжыдып, бокту үндүр сөөртүрүн хандырыр дээш акша-хөреңги чыылдазын организастаар апаар» - деп, Елена Кудымова тайылбырлаан. 

Тываның аржааннарында дыштанылга черлеринге хамаарыштыр база-ла ындыг хевирлиг ажылдарны чорудар. 

 Экология чылында экологтуг кижизидилге айтырыынче улуг кичээнгейни салган.

 Тываның күрүнениң арга-арыг ажыл-агый комитединиң кол угланыышкыны – школачы арга-арыг ажыл-агыйын хөгжүдери болган. Балгазынның, Бай-Хаактың, Улуг-Хем кожууннуң школаларында ол талазы-биле ажылдар эки чоруп турарын Альберт Бараан чугаалаан. Хоорай, суурларны чаагайжыдып, арга-арыгны катап тургузар акцияларга улуг, бичии кижилерни хаара туткан. Май 5-те, Арга-арыг тарыыр хүнде, "Тайга" станциязында ооң мурнунда чылдарда өрттенген черлерни аштап арыглааш, сибирь пөжүнүң 14 муң хире өзүмнерин олурткан.

 «Бо чылын ногаажыдылга айын эрттирдивис. Ооң мурнунда ол үй-балай турганы шын. Кызылда дыт, хадың, тал, терек болгаш ыт-кадының 2500 ажыг өзүмнери олурттунган. Ону тарып олуртурунга 1000 ажыг кижи киришкен. Муниципалитеттер база ногаажыдылга программазын кылган, 2500 ажыг кижи 9 муң ажыг ыяш өзүмнерин тараан. Таңды, Каа-Хем, Кызыл, Чөөн-Хемчик – эң-не идепкейин көргүскен" – деп, арга-арыг комитединиң удуртукчузу Альберт Бараан чугаалаан. 

Арга-арыг комитеди арга-арыгны катап тургузар чыл планын күүсеткен. 5600 га черде арга-арыгның боду катап тургустунган. Тарымал арга-арыгга 468 гектар черни тускайлаан. Ол бүгү ажылдар октябрьда доостур. Чоокта эгелээн «Чуртта, арыг!» чаа акция чорудуу-биле боктардан арга-арыгны аштап, парктарга, аллеяларга аныяк ыяштарны олуртуп, хоорайлар болгаш муниципалитеттерниң школа чанының участоктарын, тураскаалдар девискээрлерин чаагайжыдар. Октябрь 4-те, Кызылдың девискээринге, акцияның кол болуушкунун планнаан. 

Енисей хүнүн канчаар эрттирерин база чугаалашкан. Тыва Республикадан эгезин алган Сибирьниң улуг хеминиң хүнүн Хакас Республика биле Красноярск край сентябрь 30-де демдеглээр. Кызылга киржикчилер Советтиг Тываның 5 чылы аттыг стадионга чыглар. 

"Митингини 11 шакта эгелээр бис, ооң мурнуу чарыында хову кухнязын организастап, күш кирип алгаш, массалыы-биле арыглаашкынче үнер. Күзелдиглер хөй болгаш агаар эки болурунга идегеп турар бис. Бисте идепкейлиг чурттакчылар хөй. Чижээ, бо чазын «Ногаан Россия» экологтуг акцияны эрттирген бис. Ынчан бүгү республикадан 23 муң кижи аңаа киришкени, дыка эки. Бо субботада акция чүгле Кызылга эвес, а кожууннарга база эртер» - деп Елена Кудымова дыңнаткан.