Тывада «Аныяк өг-бүлеге кыштаг» губернатор төлевилели угланыышкынын калбарткан

 Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң эгелээни «Аныяк өг-бүлеге кыштаг» губернатор төлевилели, ам угланыышкынын калбарткан.  

 Улуг-Хем кожууннуң Арыг-Бажы сумузундан ооң чаа киржикчилери – Назын биле Виктория Сынааларның өг-бүлези малчыннаарының орнунга, сүткүр инектер азыраар деп шиитпирлээн. Кожазы Краснояск крайда бир ажыл-агыйдан 20 баш инекти садып алырын дугурушканнар.  

 Эрткен дыштаныр хүннерде республика баштыңы оларның аалынга кээп чорда, Сынааларның өг-бүлези боттарның эгелээшкининиң боттуун тайылбырлаан. Аныяктарның кол даянган чүүлү - совет үеде чүгле суурну эвес, а кожа Шагаан-Арыг хоорайны сүт-биле хандырып турган сүт-бараан фермазын «Кыштаг» төлевилел күүселдези-биле катап тургузар бодалдыг. Амгы үеде 11 муң хире чурттакчылыг хоорайны өске черлерден эккелген сүт-биле хандырып турар.  

 Оларның ажыл-агыйындан 16 километр черде чыдар кожуун төвүн боттарының сүдү-биле хандырып эгелээр үе келиринге Назын бүзүрелдиг. Ооң кадында чаңгыс чер-чурттуглары сүт-бараан фермазын тургузар дээн эгелээшкинни деткип, Арыг-Бажындан губернатор төлевилелинге киржикчи кылдыр аныяк өг-бүлени бир үн-биле бадылааннар. Аныяктар бүдүрүлгени бут кырынга тургузуптар болза, дыка хөй чаңгыс чер-чурттугларын ажыл-биле хандырып, доктаамал орулганы оларга бере бээр деп бурунгаар бодалдыг. 

 Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол ол черлерге өскен болгаш, Улуг-Хемге ол ажыл-агый кайы хире чедиишкинниг ажылдап турганын эки билир. Ынчангаш аныяк араттарга бүрүнү-биле чөпшээрешкен. Аныяктардан чүгле чаңгыс дилегни кылган – малды өске региондан эвес, а Тыва иштинден садып алырын.  

 Соңгаардан эккелген малдың сүдү хөй-даа болза, ону чүгле тургузу азыраар апаар. А тыва инектер тус черниң агаарынга таарышкан болгаш, ону кышты өттүр одарладыр.

 Республика Баштыңы арыг-бажычылар-биле ужуражылгазын социал четкилерде бижикчилери-биле үлешкен. 

 «Бистиң аныяктарывыс черле чүткүлдүг-дүр. Ооң херек кырында бадыткалын бо хүн база катап көрдүм. Улуг-Хем кожууннуң Арыг-Бажы суурнуң ындында шаанда кончуг алдарлыг ферма турган черде бо чылдың аныяк малчыннарынга барып чордум. Назын биле Виктория ында инектер кажаазын боттарының төрелдериниң күжү-биле тудуп турарлар. Кылып турарының шынары эки, черле демнии кончуг улус болду. "Аныяк малчынга кыштаг" деп төлевилел таварыштыр алыр деп турар 20 инектерин бистиң Тыва иштинден садып алырын дугуржуп чугаалаштывыс. Өске черден сүткүр инектер садып алыр болза, оларны тургуза азыраар апаар. Олар оъттап өөренмээн, белен силос, сиген негээш турар. Бир дугаар инек фермазын тудуп турар аныяктарны суурунуң чону бүзүреп, төлевилелге киржир кылдыр бадылап кааннар. Келир үеде маңаа сүт болбаазырадыр улуг бүдүрүлгени тургузуп ап болурунуң бүгү-ле байдалдары бар дээрзин база дугуржуп-сүмелештивис. Эрги ферманы катап тургузарын черле чедип аарын кызыдар бис. Ынчангаш чоннуң идегелин бадыткаар дээш кызымак ажылдап турар аныяктарга бичии белек-селээм тутсуп, оларга шыдаар шаам-биле дузаны кадарын аазадым». 

 Чон ортузунда «Кыштаг» төлевилели элээн нептереңгей апарганынга республика баштыңы бүзүрээн, ийиги бо чылында кижилер боттарының күзелдерин илередип, чаа арга-хевирлерни тыпкан. 

 «Бүгү Тывада аныяк малчыннарга турлаг-хонаштарны тудары үргүлчүлевишаан. Бо чылын 100 өг-бүле 200 баш санныг хойларны алыр. Күрүне деткимчезин таныш көрүш аайы-биле эвес, а езулуг малчыннаар күзелдиг бөдүүн кижилер алган турарын бодум хынап көөр мен» - деп дыңнаткаш, бо хонуктарда губернатор төлевилелиниң киржикчилери-биле ужуражып, чедер-четпестерни сайгарып чугаалажырын дыңнаткан.

 Көдээде аныяктарны ажылче хаара тудары-биле «Аныяк өг-бүлеге – кыштаг» губернатор төлевилелин 2016 чылда боттандырып эгелээнин сагындыраал. «Кыштаг» төлевилел социал сорулгалардан аңгыда, экономиктиг угланыышкынныг. Ооң күүселдези-биле аныяк өг-бүлеге 200 баш төрүүр малды дамчыдып, малга кажаа-хорааны, аныяктарга чурттаар бажыңны тудары көрдүнген. 2016 чылда чон хуралдарынга чүс ажыг аныяк өг-бүлелерни төлевилелге киржир кылдыр шилээн.  

 ТР-ниң Улусчу банкызындан чээли акша-хөреңгизи-биле төлевилелди боттандырып турар. Төлевилелдиң бир киржикчизинге 1 млн. 454 рубль чээли акшазы онаажыр, ооң 700 муңу-биле мал садар, а артканы бажың, кажаа тударынче үнер. Чээп алган акшаның чартыын республика төлежир, а төлевилелдиң дараазында киржикчизинге 200 баш төрүүр хойну дамчыткан соонда, арткан өре дугланыр. Муниципалдыг эрге-чагырга чээлиниң хууларын төлээр чарыгдалдар дугайында сагышты салыр ужурлуг.