Закрыть
Логин:
Пароль:
Забыли свой пароль?
Войти    

Тываның Баштыңы: үрезин ажыл-агыйын хөгжүдеринге кластер аргазын ажыглаар

Тываның Баштыңы: үрезин ажыл-агыйын хөгжүдеринге кластер аргазын ажыглаар 20.04.2017
 2017 чылда Тывага часкы хову ажылдарының организастыг хемчеглерин Таңды кожуунга үнүүшкүннүг хуралда чугаалашкан. Аңаа Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол база киришкен.  
 Тываның кожуун чагырга даргаларындан аңгыда, көдээ сумулар баштыңнары база сайгарылгага киришкен. Оон аңгыда муниципалитеттерниң көдээ ажыл-агый эргелелдериниң удуртукчулары, кол агрономнар, улуг тараачын-фермер ажыл-агыйларының баштыңнары, эртем ниитилелиниң төлээлери хуралдаан. 
 Тываның Баштыңы, хурал мурнуу чарыында, Дүрген суурда «Агросоюз» көдээ ажыл-агый бүдүрүлге кооперативинге четкен. Тараа, мал чиир культура болгаш картофель угланыышкынныг бүдүрүлге көдээ ажыл-агый продукциязын бүдүрүп, болбаазырадыр талазы-биле бурунгаар көрүштүг ажылдап турарларының бирээзи. Олар ниитизи-биле 450 га тарылга шөлдүг. 
 «Агросоюзтуң» амгы техниказын – трактор, үрезин чажар агрегат, дүжүт ажаар комбайн, хөрзүн үлдүрертир дериг-херексел дээш, өске-даа чүүлдерин көрген. Часкы хову ажылдарында өөредилге практиказын эрттирип келген Балгазында Тываның агроүлетпүр техникумунуң сургуулдары-биле база ужурашкан. Оон аңгыда Бии-Хемде «Тувинская» станциязының шинчилел участогунда ажылдап турар Тываның көдээ ажыл-агыйының эртем-шинчилел институдунуң эртемденнериниң ажылдары-биле база танышкан. Тывада чер ажылынга таарымча чок зонага тааржыр тарааның ийи сортун: 2008 чылда – «Чагытай» чымчак кызыл-тас сорту база 2009 чылда чазын тарыыр «Арат» деп арбай сортун үндүрген. 
 Тываның Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызы, көдээ ажыл-агыйын чорударынга республикада ниитизи-биле 3833 муң га чер хамааржырын дыңнаткан. Ооң 546,6 муң газын көдээ ажыл-агый бүдүрүлгелери, 517,8 муң газын хууда дузалал ажыл-агыйлыг хамаатылар ажыглап турар. 
 Тывасугмелиорацияның медээзи-биле алырга, шупту 135,5 муң га тарылга шөлүнүң чүгле 24,8 хуузу суггаттыг, ооң хөй кезии Чаа-Хөл кожуунда. Барыын-Хемчик биле Сүт-Хөл кожууннар суггаттыг черлери-биле - ийиги черде.
  2017 чылда республиканың социал-экономиктиг хөгжүлде планынга даянгаш, Тываның Көдээ ажыл-агый яамызы индикативтиг көргүзүглерни санааш, ажыл-агыйларга сорулгаларны салган. Бо чылын 8200 тонна тараа, 29 муң тонна картофель база 2900 тонна ногааны бүдүрер. Ынчангаш 6400 га шөлге тараа культураларын, 24047 га черге мал чиир культураларны тарыыр. Апрельдиң үшкү он хонуунда массалыг ажылдарже кирер. 
 "Бир дугаарында эң кол чүүл – эрге-чагырга силер-биле суму даргазының адындан көдээ ажыл-агыйынга хамааржыр индикативтиг көргүзүглерлиг дугуржулганы чарар. Ол көргүзүглерни чедип алыр дээш албан-дужаалда кижи харыысалгалыг болур. 
 Ийиде, республикада көдээ ажыл-агый субсидиялары барын билир силер. Хөй эвес түң – 180 млн. рубль хире акша. Ону езулуг ажылдап билир, техникалыг, ажыл-ишчи кижилерге үлээр херек. Немей техника садып алырынга кады акшаландырыышкынны бээринге белен бис. Эде дериттинип, киржиринге таарымчалыг болур ужурлуг системаны силерге сүмелеп тур бис. Эртемденнер-биле удаа-дараа ужуражылгалар чаа арга-хевирлерни айтып берип болур. Организацияларга дээш кылган тодаргай ажылдарны көөрге эки-дир, ону деткиир апаар.  
 Үште, көдээ ажыл-агый яамызы кижи бүрүзүн акша-биле чугаладыр чагбас ужурлуг. Эртемденнер-даа чугаалап тур, бис-даа билир бис – чер-черлерде хөрзүннүң тургузуу аңгы деп. Бай-Тайга, Мөңгүн-Тайга, Эрзинге көөрде, Бии-Хем, Таңды, Чаа-Хөл, Чеди-Хөл база Каа-Хемге тараа ажыл-агыйын чорудары чөптүг. Кайыын хөй дүжүттү алыр бис, ынаар күштерни угландырар херек. Ол дээрге, ону ам кылбаңар дивээни-дир. Ылап-ла бедик үре-түңнелдиг кижилерни күрүнеден, бюджеттен деткиир бис. А арткан кижилер, күзелиңер бар болза, акшаңарны киириштирип, ажылдап болур силер. Тараа ажыл-агыйынга кластер аргазын ажыглаары кончуг чугула. Кызыл күжү-биле черни аңдарып, хөрзүннү болбаазырадып, чемишчидип, чаа технологияларны ажыглап турар кижилерни деткиир апаар.  
 Амыр эвес үеде чурттап турар бис, чаңгыс чер-чурттуглар. Бодувус күжүвүс-биле чүнү кылып шыдаар бис деп, чиге боданыр херек. Силерни хөгжүзүн дээш акша салыышкынын киирип тура, ажылчын олуттарны ам-даа немей тургузар болза деп, күзеп турар бис. Кажан бүдүрүлге чижилгелиг продукцияны бүдүрүп, орулгалыг ажылдай бээр болза, ол болур. Ажылчын олуттарны тургузары - бистиң сорулгавыс ол-дур» - деп, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол чугаалаан.  
 Бо чылын ажыл-агыйларга тараа болгаш мал чиир культураларның беш ажыг тонна үрезини херек. Амгы үеде ол хереглелдиң 13 хуузу бар. Бии-Хем кожууннуң «Туранское» КХН, Сүт-Хөл кожуунда «Сүт-Хөл МТС-и» биле «Ишкин» МУБ-тар, Улуг-Хем кожуунда «Оргаадай» КБК, Александр Боровиковтиң, Михаил Санниковтуң база Виктор Пироговтуң тараачын-фермер ажыл-агыйлары боттарының үрезиннери-биле тарылга ажылдарын чорудуп турар.  
 3400 гектар ниити шөлден алыр дүжүттү күрүне деткимчези-биле үе шаанда камгаладып алыры – часкы ажылдарның бир кезээ. Тараа культураларының тарылга шөлдерин албан камгаладыр херек.  
 Бо хүннүң байдалы-биле алырга, республиканың ажыл-агыйлары 54,4 млн. рубль түңнүг акшага 4600 тонна тараа болгаш мал чиир культура үрезинин садып алыр керээлерни чарган. Үрезин садып алган ниити чарыгдалдың 70 хуузун, азы 38 млн. рублин күрүне деткимчезиниң акшазы-биле дедир эгидип бээр. Тываның Баштыңының даалгазы-биле, чер ажылынга таарымча чок зонада тараа бүдүрүлгезиниң адырында аграрлыг политиканы аай-баштыг чорудары-биле, үрезин садып алырынга ам моон соңгаар бюджет акша-хөреңгизин чарыгдавас деп шиитпирни хүлээп алган. 
 2018 чылда үрезинге республиканың хереглээн хемчээлин хандырарын магадылаары-биле, үрезин садып алырынга субсидия алган көдээ ажыл-агый бараан бүдүрүкчүлери дүжүт ажаалдазының соонда, алган хемчээли хире үрезинни (тарааны) операторга эгидер. Дараазында чылын ол-ла ажыл-агыйларга үлээри-биле ол аңаа кадагалаттынар. Чогуур шөлдүг болгаш шыгжаар черлерлиг элээн каш организацияларны чаңгыс аай оператор тургузуп алырынга кордакчы бүдүрүлге кылдыр көрүп турар. 
 Тараа ажаар комбайннар дээш, өске-даа көдээ ажыл-агый техниказын саткан чарыгдалды эгидер акша-хөреңгини бюджетте көрген. 2017 чылдың часкы хову ажылдарынга аңгы-аңгы маркалыг 259 тракторну хаара тудар.

Возврат к списку