Тываның бойдус курлавырларын комплекстиг шиңгээдир институтка геология сайзыралының айтырыгларын чугаалашкан

 Тыва Республикага геологияны болгаш минерал-чиг-эт баазазын сайзырадырының перспективаларын чугаалашкан.  

 Ол сорулга «Россия — Моол — Кыдат» деп экономиктиг орукту тургускан таварылгада күүсеттинер дээрзин Россияның Эртемнер академиязының Сибирь салбырының бойдус курлавырларын комплекстиг шиңгээдип алырының Тыва институдунга чугаалашкан. Ол чугаага Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол киришкен.

  «Төгерик столда» кол илеткелди республиканың хоочун геологу, бойдус курлавырларын комплекстиг шиңгээдип алырының Тыва институдунуң эртем удуртукчузу, геология-минералогия эртемнериниң доктору Владимир Лебедев кылган. Сибирь федералдыг округтуң бай дээн өске девискээрлери-биле - Красноярск край, Кемерово биле Томск областары-биле чижилгени тургузуп болур минералдыг чиг эт регионда четчир. Тывада ажыктыг казымал байлактарның каш янзызы бары-биле, ооң курлавыры эгээртинмес. Бо чоокку, 2020 чылга чедир, перспективада Тываның девискээринге хөмүр-дашты ханы болбаазырадыры херек дээрзин демдеглээн. Ооң санап турары-биле алырга, инновацияга улуг чедиишкин «Курагино — Кызыл» демир-орук төлевилелин чедиишкинниг күүсеткен соонда чедип алдынар, оон улаштыр транспорт инфраструктуразын улам ыңай хөгжүтпүшаан, Моолдуң болгаш Кыдаттың демир-орук шугумнарынче үнеринге чедирер деп ол санаан. Бо ажыл даг-үлетпүр комплекизин база Азия-Оожум океан регионунда чурттар-биле садыг харылзааларын сайзырадырынга идиг бээр. 

 Аныяк эртемден, геология-минералогия эртемнериниң кандидады Ренат Кужугет Тывада геологияның чидиг кол айтырыын айыткан. Чижээ, инфраструктураның кошкаа шуптузунга билдингир. Ынчангаш демир-орук тудуу чугула херек. Оон аңгыда, казымал байлактар чыдынын шиңгээдир дыка хөй төлевилелдер элээн түңнүг капитал салыышкынын негээр болгаш ону үр хуусаа иштинде эгидип алыр аргалыг. Ындыг базымны чүгле улуг бизнес шыдаар.  

 ТР-ниң Бойдус ажыглалының талазы-биле эргелелиниң начальниги Елена Шабалинская аныяк эртемденге каттыжып, демир-орук тудуун инвестиция планынче киирип алганда, Тываның казымал байлактарын улуг бизнес сонуургап турган дээрзин демдеглээн. Ол төлевилелдиң күүселдезин бизнес ам-даа манап турар. 

 Регионнуң удуртукчузу база ТР-ниң казымал байлактар ажыглалының талазы-биле эргелелдиң начальниги мөөң чыдынны болбаазырадыр болгаш хуваар адырга кады ажылдаарын «төгерик столда» дугурушкан. Чазактың талазындан социал негелделерни айтып, боттуг инвесторларлар-биле ажылды тургузарда база лизенция чөпшээрежилгезин дугуржурда херек деп, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол чугаалаан. 

 «Төрээн черивиске геолог мергежил дыка херек. Эртемденнерниң санап турары-биле алырга, Тывада казымал байлактарның курлавыры 90 триллион доллар чедип турар. Демир-оруктуң чогу дээн ышкаш кол шаптараазын бары билдингир. Ындыг-даа болза, ол байлактың хензиг кезиин безин ажыглап, республиканың хөгжүлдезинге үлүүн киириштирзин дээш чүнү кылып болурул? Чурттуң девискээринде бойдус курлавырлары — федералдыг өнчү болур дээрзин утпазы чугула. Аукционнарны, конкурстарны Москвага эрттирер. Бистиң сорулгавыс — лицензия дугуржулгаларында быжыглаттынганын езугаар республиканы хөгжүдериниң талазы-биле боттарының хүлээлгелерин инвесторларның күүседирин чедип алыры. Ону ыяап чедип алыр мен» - деп, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол айыткан. 

 Ол ужуражылгага Тываның Чазааның кежигүннери, эртемденнер ниитилежилгези, муниципалдыг тургузугларның даргалары болгаш бизнестиң төлээлери киришкен. Бо чугааны ажыглап, эртемденнер эртемниң болгаш практиканың чаңгыс демниг болурунуң дугайында саналдарын кииргеннер. Бирги ээлчегде, эртем ажылынга казымалдар чыдынының хевирлерин шилип алырынга хамааржыр. 

 Адырны бедик мергежилдиг кадрлар-биле четчелээр дээш, специалистер белеткелин кичээнгейлиг көөрүн Тываның Баштыңы сүмелээн. Амгы үеде Россияның 11 дээди өөредилге черлеринде 23 студент өөренип турар. Оларның 17-зи Тыва Республиканың бюджединиң күсели-биле билиг чедип ап турар. Аныяктар геология, прикладная геология база геологоразведка технологиязы угланыышкыннарны шилип ап турар.

  Ужуражылга соонда Шолбан Кара-оол эртемденнерни Тываны сайзырадырының стратегиязын тодарадыр талазы-биле июньда болур шуулганга киржиринче чалаан. Геологияны хөгжүдериниң айтырыы, улуг чугаа хөй санныг эксперттерниң киржилгезин негээр деп, Тываның Баштыңы санап турар.