Кур-Чер суурнуң чоогунда Маргарита Ооржактың аалынга ол чоок кавының малчыннары Шагааны байырлаан

 Маргарита Ооржак – Социалистиг күш-ажылдың маадыры, алдарлыг көдээ ишчи Василий Оюнович Янчаттың уруу. Ай санаашкыны-биле Чаа чылды уткуп, байырлаарын 2013 чылда-ла эгелээн. Оон бээр Кур-Чер биле Шамбалыгның малчыннары чаңгыс черге байырлавышаан, кышташлаашкын болгаш мал оолдаашкыны-биле холбашкан айтырыгларны сайгарып, тыва оюннарга мөөрейлежири чаңчылчаан. Республиканың «Муң малдыг малчыннар клувунуң» баштайгы кежигүннериниң бирээзи, 78 харлыг Стай-оол Ондар – хүндүлүг аалчылар аразында.  

 «Бо чылын хар элбек дүшкенинден малга арай берге-дир, ынчалза-даа кыштаглаашкын хүр. Мал оолдап эгелээн. Сөөлгү үеде кижилер мал ажылынче кирип эгелээни өөрүнчүг. «Аныяк өг-бүлеге – кыштаг» төлевилелди деткиир мен. Малды азырап, өстүрери амыр эвес-даа бол, өөренир апаар. Мал малдап чоруур шупту кижилерге быжыг кадыкшылды, аас-кежикти, амыдырал-чуртталгазынга чаагай чүүлдерни күзедим! Шагааны уткувушаан, эмчилеп алыр дээш мында чыглып келдивис. Бөгүн бисте «Кадыкшылдың оруу» төлевилел-биле эмчилер келген» - деп, муңчу малчын чугаалаан.  

 «Кадыкшылдың оруу» төлевилел-биле эмчилер келир дээни - эки медээ болган. Көжүп чоруур эмчи бригадазының удуртукчузу, маммолог эмчи Азиана Шавыраа шинчилгеже малчыннарны калбаа-биле хаара тудар дээш келгенин дыңнаткан.  

 «Кожуун төвүнден ырак чурттап чоруурундан, эмчилеп алыры малчыннарга берге дээрзин билир бис. Бо удаада терапевт, кардиолог, невролог, офтальмолог, отоларинголог, маммолог эмчилер малчыннарны шинчип, УЗИ диагностиказын эрттирер бис. Аңаа ижин-хырынны, баар, бүүректерни, бестерни көөр. Хоорайже эмчилээр үези кайда боор, ынчангаш кижи хөй чыылган-дыр. Бо хире хөй эмчилер келгенинге чоннуң амырап турары аажок» - деп, Азиана Шавыраа чугаалаан.

 Эмчилерниң хүлээп алыышкынынга аалдың ээзи Маргарита Ооржак база кирген. «Ханда чигирниң, холестеринниң деңнелин бир дугаар хынадып турарым бо. Кардиолог шинчээш, чүрек анаа-дыр диди. ЭКГ-ем база ажырбас болду. Неврологка база кирдим. Карак эмчизинге чаа-ла хынаттым. Каракка кылыр арга-сүмелер айтып берди. Малчыннарга дыка-ла таарымчалыг төлевилел-дир. Эмчилеп чоруп турар чайывыс кайда дээр силер. Чамдыкта чеде бээрге, оочур дыка хөй болур. Ону манап олурар үевис чок болгаш, чоруй баар бис» - деп Маргарита Ооржак тайылбырлаан.  

Ынчап турда, аалга аалчылар эңдере чыглып келген. Тыва Республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң өмүнээзинден малчыннарга Шагаа байырын ооң оралакчызы Байбек Монгуш чедирген. Тываның кадык камгалал сайыды Орлан Донгак эмчилерниң ажылын хынаан. Малчыннар-биле ужуражылга үезинде эмчилээрде оочур дугайында айтырыг көдүрүлген. Кызыл кожууннуң эмнелге албан черлериниң специалистеринге ээлчег чок шинчидип алыр кылдыр малчыннарга шынзыдылгаларны тыпсыр дугайында кожуун чагыргазы шиитпирни үндүргенин Валентин Ендан дыңнаткан. Республиканың кадык камгалал яамызының деткимчезинде эмнелге-биле дугуржулга чардынган. 

 Чылдың-на чурттакчы чоннуң саны немежип турарындан кожуун улгаткан. Ам малчыннар шынзыдылгаларын көргүскеш, оочур чокка эмчилеп алыр аргалыг. Кыштаглашкын ам-даа төнмээн, мал оолдаашкыны база эгелээн болгаш, малчыннарда чымыштыг. Шагаа-биле Кур-Чер биле Шамбалыгның малчыннарынга байырны чедирдивис. Бо чоок кавыда малчын 45 кодан бар. Тываның Баштыңының даалгазы база малчыннарның дилээ езугаар «Кадыкшылдың оруу» 52 кижини шинчээн» - деп, Кызыл кожууннуң чагырга даргазы Валентин Ендан чугаалаан. 

 Малчыннарның чыыжында кожууннуң мал ажыл-агыйында байдалды сайгарып чугаалашкан. Сөөлгү медээлер-биле алырга, кожуунда 108 муң баш шээр, 15,5 муң баш улуг бода мал бар. Ооң-биле чергелештир ногаа ажыл-агыйы кожуунда катап хөгжүп эгелээн. Тываның Чазааның болгаш кожуун чагыргазының деткимчези-биле Кара-Хаак суурда фермер ажыл-агыйы сайзырап турар. Эрткен чылын картошканың чаагай дүжүдүн алган. Көдээ ажыл-агыйда байдалды хайгаараар кылдыр улуг малчыннарны томуйлааны - кожуунда чаа чүүлдерниң бирээзи. Кожуун, суму чагыргалары-биле улуг малчыннар сырый ажылдап, айтырыгларны кады шиитпирлеп турар.

  ТР-ниң Чазааның даргазының оралакчызы Байбек Монгуш Тываның Баштыңының адындан малчыннарга байырны чедиргеш, республиканың агроүлетпүр комплекизиниң ажылында мурнады боттандырар угланыышкыннарны, чижээ продукция садып-саарылгазын таныштырган. Эрткен чылын Кызыл кожуунда «Заря» КБК-ниң эът комбинады ажылдап эгелээн. Тываның Баштыңы биле Москва облазының эрге-чагыргазының дугурушканы езугаар тыва хой эъдиниң баштайгы партиязын чорууп, төп рынокче үнген. Ам ооң хемчээлин чоорту улгаттырар. Рынокка каш хонукта эът садып турарының орнунга, комбинатка мөөңү-биле эътти дужааптары таарымчалыг дээрзин малчыннар эскерген. 

 Шагаа байырлалында тыва оюннар мөөрейин эрттирген. Ча адары, тевек тевери дээш оюннар-ла хөй. Эрлер-биле херээжен чон деңге чижип, мөөрейлешкен. Оларның бирээзи 52 катап тевек тепкен. А Арат Чиктол тевекти 100 катап тепкеш, тиилекчи болган. Оон аңгыда ол эң-не күштүг малчын болуп, 100 кил хире көдүрер-даш мөөрейинге база тиилээн. Арат Чиктол чүгле көдүрүп эвес, ону эң-не үр үе иштинде салбайн, тудуп шыдаан.

  «Тываның шупту малчыннарынга Шагаа-биле байыр чедирип, бүгүдеге экини күзедим! Даш көдүрер, ча адар, аът чарыштар, тевектээр дээш тыва оюннарда мөөрейлер чарлаттынган. Шаңналдар хоомай эвес: чигир, быдаа кылыр, суук үс дээш, аъш-чем аймаа» - деп Кур-Чер суму чагыргазының даргазы Леонид Ховалыг чугаалаан.

 «Аныяк өг-бүлеге – кыштаг» губернатор төлевилелиниң киржикчизи, Кур-Чер суурдан аныяк малчын Чедер-оол Ондар өг-бүлези-биле шагаалап келген. 

 «Кышты хүр-менди эртип тур бис. Хар улуг. Ынчалза-даа кышка удур белеткеливис эки. Кожуун база суму чагыргазы болгаш төрелдеривис дузазы-биле сигенни четчир кылдыр белеткээн бис. Демнежип ажыл-үүлени эгелээни - бистиң өг-бүлевиске канчаар-даа аажок улуг деткимче болду. Тываның Баштыңының төлевилелиниң дугайында билип алгаш, дораан-на аңаа киржирин шиитпирлээн мен, чонум деткээн, киржикчи болдум. Ам малывыс оолдап эгелээн. 90 хире баш хураганны алдывыс. Улуг эш-өөр мындыг байырлалче чалаарга дыка өөрүнчүг-дүр» - деп, аныяк малчын өөрүшкүзүн үлешкен.