Москваның рыногунче Тыва бодунуң хоюнуң баштайгы эъдин чоруткан

 Тыва эътти алыры-биле «ФУД СИТИ»-биле кады ажылдап турар «Экомясо» компанияның рефрижераторлары чедип келген. Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол Тывадан Москваже хой эъдин дорт чедирериниң дугайында чугааны Москваның губернатору Андрей Воробьев эрткен чылын-на дугурушканын дыңнаткан. 

 «Доңурган хой эъдин Тывадан Москва чоогунче сөөртүп чедирериниң айтырыы шиитпирлеттинген. Бо ажылды доктаамал болдурарын оралдажыр бис. Москва облазынче эң шилиттинген, экология талазы-биле арыг продукцияны чорударывыс билдингир! Бо херекке онзагай роль Сукпак суурда эът комбинадынга онаажыр» — деп, Шолбан Кара-оол ВКонтактыда арнынга бижээн.  

 ТР-ниң Көдээ ажыл-агый яамызының дыңнатканы-биле алырга, «Заря» эът комбинады 1800 хой эъдин, тодаргайлаарга, 30 тонна чаа продукцияны белеткеп алган, ону Тываның ат-сураглыг ажыл-агыйларындан — Эрзинниң «Бай-Хөл» көдээ ажыл-агый бүдүрүлге кооперативинден, Өвүрнүң «Чалааты» МУБ-тан, Чеди-Хөлдүң «Оюн» тараачын-фермер ажыл-агыйындан садып алган. 

 «Заря» көдээ ажыл-агый бүдүрүлге кооперативиниң даргазы Сайын Оюннуң чугаалап турары-биле алырга, малды согарын болгаш эъдин шылыырын онзагай технология езугаар, эът алыр кижилерниң, ооң иштинде мусульманнарның эң шыңгыы негелделерин барымдаалап боттандырган. Ооң аргаларын ажылчыннарынга өөредир кылдыр бүдүрүлге специалист-технолог кижини база чалап ап турган. 

 Ниитизи-биле Сукпактың эът комбинады «ФУД СИТИ»-же доңурган 120 ажыг тонна хой эъдин чорудар ужурлуг. Тывага чаа дөгерген хойнуң эъдин июль айдан эгелеп «ФУД СИТИ»-ниң баартыктарынга делгээри планнаттынган. Баш удур чарган дугуржулга езугаар чүгле хой эъдин бир чылда 2 тоннадан эвээш эвести садары көрдүнген. Оон аңгыда тыва инек болгаш аът эъттерин чедирериниң аргаларын база чугаалажып турар.

 Тыва хой эъди Москваның болгаш Москва чоогунуң садыгларынга үр чытпас дээрзинге «Заря» чигзинмейн турар. «Ону Сибирь бүрүнү-биле эки деп үнелээн. Красноярк, Новосибирск, Кемерово, Челябинск болгаш өске-даа улуг-улуг хоорайларның садыг четкилери болгаш рестораннары-биле сырый харылзаалыг ажылдап турар бис. Баштайгы 120 тонна эътти эрткен чылдың декабрьда-ла чоруткан. Ону дораан арылдыр садып аппарган. Сибирьжилер боттары бистен хой эъдин садарын дилеп турар» — деп, Сайын Оюн дыңнаткан. 

 «ФУД СИТИ» - Москвада 91 га черни ээлеп турар эң-не садыг шөлү, Россияның дыка хөй регионнарын аъш-чем барааннары-биле хандырар 5 муң ажыг бараан чедирикчилери мында дүн-хүн дивейн ажылдап турарын сагындыраал. Моон найысылалдың рестораннары, улуг садыг четкилери, регионнарның мөөңнеп садар компаниялары болгаш үүрмек садып алыкчылар аъш-чем бараннарын садып ап турар. 

 Эътти Тывадан Москвага чедирериниң аргаларының дугайында бир дугаарында республика Баштыңы Шолбан Кара-оол Сергей Шойгу-биле, ону Москва облазының губернатору кылдыр томуйлаан соонда, чугаалашкан. Областың чазаа-биле чогуур дугуржулгаларга аттарны салган турган. Ол дугуржулганы Сергей Шойгуну ол албан-дужаалга солаан Андрей Воробьев-биле боттандырып эгелээни бо.  

 Сөөлгү он чылда республикада малдың баш саны 1, 5 млн. четкен, ооң 1,3 млн-ни тус черниң, чолдак кудуруктуг тыва хойлары болур. Ол рекордтуг көргүзүгнү таарымчалыг ССРЭ үезинде безин чедип албаан турган.  

 Бөгүн Тыва малдың баш саны-биле Сибирь федералдыг округда бирги, а Россия Федерациязында, бажында 10 регионнуң 7 дугаарында. Республикада хой, өшкүнүң баш саны Россияның шээр малдың ниити санының 5 хуузун ээлеп турар. Республика чазааның тускай угланыышкынныг деткимчезиниң ачызында хой ажыл-агыйында малдың баш санының бо хире өзүлдези чедип алдынган. Арат ажыл-агыйларын, мал ажыл-агый кооперативтерин хөгжүдеринче инвестициялар каш катап өскен.  

 Тываның Баштыңы мал ажыл-агыйын дүрген көдүрер дээш губернатор төлевилели-биле тускай программаларны чарлаан. Оларның эң-не билдингирлери – «Муңчу малчын», «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге», «Аныяк өг-бүлеге – кыштаг», «Чемгерикчи инек малым» төлевилелдерни боттандырынга чылдың-на улуг деткимчени көргүзүп турар.

 Амгы үеде республиканың эрге-чагыргазы Россияның рыноктарынче бодунуң продукциязын үндүрүп шыдаар улуг бараан бүдүрүкчүлерин хевирлээринге көдээ ажыл-агый кластерин тургузар сорулгалыг. 2016 чылда Сукпак суурда туттунган, күрүне-хуу эштежилгелиг «Заря» эът комбинады ону кылып шыдаар. Сөөлгү болуушкуннар, ылаңгыя хой эъди-биле москвачы дугуржулга, планнар боттанып эгелээнин бадыткаан.