Тывада Россияның эртем хүнүнде эртемденнерни шаңнаан

 Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол Россияның эртем хүнүнге тураскааткан байырлалга киришкен. Февраль 8-те Улусчу чогаадылга бажыңынга эрткен ол хемчег үезинде эртемденнерге шаңналдарны болгаш премияларны тывыскан. 

 Шолбан Кара-оол эртем ниитилежилгезинге байырны чедирип тура, инновация шимчедикчизи болур эртем чорудуундан республика экономиктиг хөгжүлдениң бурунгаар оруун тывар шиитпирлерни манап турарын айыткан. Ынчангаш республика эрге-чагыргазы бюджет элээн нарын болза-даа, эртемге болгаш эртем ажылдарынга саң-хөө деткимчезин хевээр арттырып, харын-даа улгаттырган. 

 2017 чылда Президентиниң даалгазы-биле эртем албан черлериниң ажылдакчыларының шалыңын 180 хуу улгаттырар.  

 Шолбан Кара-оол ооң-биле чергелештир, эртемни регионнуң боттуг айтырыгларынче ханы кирерин база тус черниң экономиказында чидиг айтырыгларны боттарының шинчилелдери-биле сырый холбаарын чагаан.

  «Эрге-чагырганың ажылынче элээн кирер херек – ында яамыларда чөвүлелдер, ажылчын бөлүктер, төлевилел офистери дээш, аргалар-ла хөй. Эртем ниитилежилгезиниң бодалын өөренип көрүп, бистиң институттарывыстың ажылдарын ажыглаарынга шупту байдалдарны тургузар апаар» - деп, Тываның Баштыңы демдеглээн. 

 Республика амыдыралы-биле эртемниң харылзаазын кошкатпас, харын-даа кады ажылдажылга эки арга-дуржулганы эккээр ужурлуг деп, Шолбан Кара-оол демдеглээн. Чижээ, Тываның күрүне университеди-дир, олар «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» төлевилели-биле АҮК-түң кластер хөгжүлдезиниң моделин ажылдап кылгаш, бөгүнде ону амыдыралда боттандырып турар.  

 Эмчи-социал айтырыгларның эртем-шинчилел институду кадык камгалал системазында эде тургузуушкунну болдуруп, Тываның аржааннарын регионнар аразының деңнелинде шинчилээш, ооң эм шынарын херек кырында бадыткап, ону кадыкшыл туризминиң объектилери кылдыр хөгжүдерин бүрүн чедип алган. 

 Шолбан Кара-оол 2017 чылда эртемнер кандидады эртем чадазын алган эртемденнерге байырны чедирген. Оларның аразында – экономика эртемнериниң кандидады Буян Алексеевич Донгак (СПбКУ), культурология кандидады Ирина Олеговна Ондар (СФУ), көдээ ажыл-агый эртемнериниң кандидады Чечена Сандыйовна Самбу-Хоо, медицина эртемнериниң кандидаттары Марита Сергеевна Бады-Хоо биле Ирина Опанасовна Бадыргы бар. 

 Ужуражылга төнчүзүнде, школачылар аразынга янзы-бүрү российжи конкурстарга тиилээн аныяк шинчилекчилерге шаңналдарны болгаш премияларын тыпсып, Тываның аныяк эртемденнеринге Баштыңның грантызын алыр шынзыдылганы тудускан. 

  Россия Федерациязының Өөредилге болгаш эртем яамызының диплому биле акша шаңналдарынга дараазында школачылар төлептиг болган. Физика база астрономия адырында «Хүн системазының имитация модели» деп ажылы-биле Бүгү-россияның эртем аныяктарының шуулганынга тиилээн Тыва Республиканың Күрүне лицеиниң 10-гу классчызы Кызыл-оол Кежик Мергеновичиге Россия Федерациязының Өөредилге болгаш эртем яамызының диплому биле 60 муң рубль акша шаңналын тывыскан. Оон аңгыда, Совет Эвилелиниң маадыры Н.Н. Макаренко аттыг Кызылдың 15 дугаар лицеиниң 11-ги классчызы Берзин Артем Константинович, Тыва Республиканың Күрүне лицеиниң 11-ги классчызы Монгуш Чингиз Омарович, Бии-Хем кожууннуң Хадың ортумак школазының 11-ги классчызы Монгуш Сай-Даш Шолбанович шаңналдарны алган.  

 Тыва Республиканың Баштыңының аныяк эртемденнерни деткээн грант конкурузунуң тиилекчилеринге дипломнарны база тывыскан.

  - Ондар Солангы Александровна «Тудуг. Үлетпүр технологиязы» номинацияга «Хөмүрнүң технологтуг шынарлары-биле холбашкан контексте Улуг-Хем бассейниниң хөмүр-дажының органиктиг бүдүмелдериниң геохимиязы (Каа-Хем чыдының чижээнге)» төлевилели-биле шылгараан. 

 - Салчак Ноябрина Юрьевнаның «Медицина» номинацияда «Тыва Республиканың школа назыны четпээн уругларның кадыкшыл байдалының шинчилели» төлевилели-биле шаңналче кирген.  

 - Ондар Минчима Михайловна «Экология. Биология. Бойдус ажыглалы» номинацияда. «ГИС-технологиялар ажыглап Тыва Республиканың девискээринде черлик чыдыг чашпан өскен черлерниң картографиязын кылыры» төлевилелди камгалааш, тиилээн.

  - Тайбыл Регина Сергеевна «Көдээ ажыл-агый» номинацияда. Ооң төлевилелиниң темазы: «Тыва Республикада хуу дузалал ажыл-агыйын чоннуң аргазын ажыглап чорутканы-биле мал ажыл-агыйының продукциязындан орулга болгаш ооң чылда өртек-үнези». 

 - Кандан Чодураа Сергеевна база-ла «Көдээ ажыл-агый» номинацияда «Тыва Республикада малчыннарның эргелерин камгалаарын болгаш социал магадылалдарын хандырарын сайзыраңгайжыдарының төөгү-эрге-хоойлулуг талалары» деп темалыг төлевилели-биле үнелелди алган. 

 «Келген дораан Тываның эртемденнериниң конференциязынга четтигиптим. Интеллигенцияның мурнакчы кезээ-биле ужуражылгамны ажыглап, Тываның сайзыралында оларның ролюнуң дугайында бодумнуң бодалдарымны илереттим. Чижилгениң дүшкүүрлүг үезинде, аныяктарның депшииринге социал чаданы тургузарынга, бөгүнде амыдыралга ужур-дузалыг шинчилелдер дыка херек. Оон артык чүвеге бистиң ажыывыс чок дээн ышкаш, кижи бүрүзүнүң алзып болуру бодалдар кулданыышкынының салдарынга туттуруп болбас. Ол айыылды аткаар октааш, рынокка херек болурунуң аргазын берип турар шиитпирлерни касканнап, боттарының ажы-төлүн улуг чедиишкиннерге белен болгаш чүткүлдүг кылдыр өстүрер. Айтырыг элээн нарын, ынчангаш аңаа калбаа-биле болгаш хандыр көрүп билир Эртемденнерниң чырык бажы херек» -деп, Тываның Баштыңы аныяк эртемденнер-биле ужуражылгазының түңнелин бодунуң блогунда бижээн.