Тываның Баштыңы школа назыны четпээн уруглар өөредилгезинде чугула чидиг айтырыгларны уруглар садтарының эргелекчилери-биле сайгарган

 Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол Тываның өөредилге болгаш эртемң, Саң-хөө яамырынының, мунициалдыг тургузугларының удуртукчулары, назы четпээн өөредилге албан черлериниң ажылдакчылары-биле кады республикада назы четпээн өөредилге айтырыгларының талазы-биле хуралды эрттирген. 

  Хуралда республиканың уруглар садтарының ажыл-угланыышкынында эң чугула элээн каш айтырыгларны сайгарган: уруглар садтарында кадрлар политиказын хевирлеп база шынарлыг өөредилгени бээри, назы четпээн уруглар албан черлеринде олуттарны чаштарга үлээри, электроннуг оочурну контрольдаары, чурттакчы чоннуң чиигелделиг кезээнге олуттарны аңгылаары, уруглар дээш ай санының төлевирин санаары база ада-иелерниң эки тура дадывырының дугайында. 

  Назы четпээн уруглар өөредилгезин сайзырадыр стратегияда Тываның Баштыңының ылавылап сайгарар дээни элээн каш айтырыгларынга ханы анализ херек. Школа назы четпээн өредилге систмазында оптимизацияны чоокта чаа чоруткан-даа болза, республикада бир кижидикчи башкыга ортумаа-биле 9,5 уруг хамааржып турар, ортумак российжи норма 11,8-ке дең. 

 Тываның кожууннары-биле көөр болза, Өвүрде эң эвээш – бир башкыга 7,3 уруг, Тес-Хемде – 7, Эрзинде – чүгле 6. Таңдыда – бир башкыга 13,2, Улуг-Хемде – 12,4, Кызылдың уруглар садтарында – 10,3 уруг онаажыр болгаш уруглар албан черлеринге эң хереглелдиг кожууннар болур. 

 Шак ындыг дең эвес чүүлдүң чылдагааны – эреңгей кадрлар политиказында, өөредилге яамызының болгаш тус чер бот-башкарылга органарының уругларны школа назыны албан черлеринде олуттар-биле хандырарынга тускай сорулгалыг кады ажылының чогунда. 

 Тываның Баштыңы ол айтырыгже онза кичээнгейни углап, республиканың өөредилге яамызынга ук адырда кадрларның байдалын анализтеп, четпестерни чайладырын дааскан. Школа назыны четпээн албан чериниң башкылары уругларга шынарлыг өөредилгени бээр ужурлуг деп Шолбан Кара-оол демдеглээн. 

  Уруглар садтарында бот-боттарындан элээн ылгалып турар ай санының ада-ие төлевиринге анализти кылгаш, аңгы илеткээрин, ол ышкаш уруглар сады дээш төлевирден бирги уругга 20 хууну, ийигизинге – 50 хууну, үшкүзүнге 70 хууну эгидерде, бюрократчы чорукту эвээжедирин Шолбан Кара-оол негээн. 

 Тываның Баштыңы оон аңгыда, уруглар албан черлеринде ада-иелерден эки тураның баштайгы дадывыр деп адаар түңнүң хоойлуга дүүшкээн, ооң чарыгдалының ажык-чарлыын шыңгыы сайгарып көөрүн чугаалаан: 

 «Бистиң ядамык республикавыста муң-муңу-биле шилчидип турар спонсор болгаш эки тура дадывырының айтырыын эң-не шыңгыызы-биле хынап көөр херек. Уруглар садтарында олуттарның чедишпезинден, ындыг арга-биле коррупция тыптып кээр. Шак ол ажык-чарлыг эвес чүүл хээлинекчи чорукту хөрлээлендиреринден эрткеш, күрүнениң талазындан камгалаттынган турар ужурлуг ол чаштарның өөренир аргазын кызагдап турар. Школа назыны четпээн өөредилге черлери «Өг-бүле бүрүзүнге бирээден эвээш эвес дээди эртемниг уруг» губернатор төлевилиниң онза звенозу апаар ужурлуг деп санаар мен». 

 Регионнуң удуртукчузу бодалдар солчулгазының үезинде, уруглар садтарында олуттарга электроннуг оочурну сагып турарын шыңгыы хыналдага алырын негээн.

 Чамдык ада-иелер боттарының оочуру бар-даа болза, суд черлеринче уругга олутту тускайлап бээриниң дугайында негелдени киирген соонда, судтуң шиитпирин күүседир дээш оочурлар хажыттынып турары билдинген. Мында оочурда өске чаштарның эргелери база кызагдаттынып турар. Таңды кожууннуң арга-дуржулгазындан ону таарыштырар арга барын көрүп болур. Ук кожууннуң эрге-чагыргазы федералдыг, регионнуң база тус черниң нормативтиг-эрге-хоойлу документилеринге даянгаш, оочур езугаар олуттарны үлээр эргени туржуп алган. Тус чер деңнелиниң эрге-хоойлу актыларында тодараткан чамдык барымдааларны өөренип көргеш, ниити болгаш чиигелделиг оочурда чидиг айтырыгларны ынчаар шиитпирлээн. 

 Шолбан Кара-оол Таңдының арга-дуржулгазын демдеглээш, бодунуң бодалын илереткен: 

 «Депутаттар электроннуг оочур чурумун контрольга алыр болза ажырбас деп санаар мен. Бир эвес кандыг-бир шиитпир кирзе, судтан база, ону шупту албан сайгарар ужурлуг. Судтарже бижип турар ада-иелерни өске ада-иелер, ниитилел база дыңнаарын билип алыр кылдыр. А олуттарын манап турар ада-иелер электроннуг оочур албан чедип келиринге бүзүрээр ужурлуг. Хүлээп алган шиитпирлерниң ажык-чарлыы, электроннуг оочурнуң көскүзү ол-дур». 

 Школа назы четпээн өөредилгениң чугула чидиг айтырыгларының сайгарылгазы каш янзы болгаш хөй талалыг болган. Хуралдың киржикчилери – Кызылдың уруглар албан черлериниң удуртукчулары, республиканың кожууннарында тус чер органнарының төлээлери ону онзалап айыткан. 

 Найысылалдың Ангарск бульварында туткан чаа «Золотой ключик» уруглар садының эргелекчизи Ольга Якушева республикада школа назыны четпээн уруглар өөредилгезин хандырар айтырыгларга доктаамал кичээнгейи дээш сеткилиниң ханызындан четтиргенин Тываның Баштыңынга илереткеш, элээн чидиг айтырыглар кыска хуусаада шиитпирлеттинеринге идегээн: 

  «Бистиң манаашкыннарывыска болгаш күзелдеривиске дүүшкен уруглар албан черлерин төнчүзүнде алыры-биле, тудуг ажылдарының үезинде, уруглар садтарының удуртукчулары кады идепкейлиг ажылдаарын, чаа садиктиң удуртукчузу болгаш, келир үеде садик тудуунуң тудугжуларындан дилеп тур мен. Биске кичээнгейиңер, бистиң айтырыгларывысты шиитпирлээринге киржилгеңер дээш четтиргенимни илереттим. Уруглар өөредилгези дээш бисте онаашкан чүъктү чүктээринге, мурнувуста салган негелделерге дүүштүр ажылдаар дээш кызар бис, Шолбан Валерьевич».  

 Кызылдың 40 дугаар уруглар садының эргелекчизи Альфия Маады уруглар албан чериниң ажыл-чорудулгазын каксы чугаалааш, эде туткан ажылдарның түңнелдерин таныштырган: 

 «Ийиги каътты септеп доостувус, бассейнни катап ажылдаткан, ам хеп чуур черни кылыры арткан. Төлевилелди 220 уругга таарыштыр кылган-даа болза, 320 уругну хүлээп алдывыс. Шөлүвүс улуг болгаш, бир уругга дээн нормага дүгжүп турар бис. Эки тураның дадывыры бар-даа болза, оочур сагып уругларны хүлээп турар бис. Коллектививис харыысалгалыг, бедик мергежилдиг, мөөрейлерге шаңналдарывыс ону бадыткаар. Башкы кижиге эң кол чүүл – уруглар-биле ажылдаар күзелинде дээн силерниң чугааңарга чөпшээрежир мен. Уруг бүрүзүнге ынакшылды бээр болза, ынчан шупту чүве болур деп санаар мен». 

 Мөңгүн-Тайга кожууннуң чагырга даргазы Александр Донгак бодунуң кожуунунда уруглар албан черлериниң коллективтеринге өөрүп четтиргенин илереткен. Уруглар садтарында мергежилинге ынак башкылар келир салгалды кижизидеринге шупту аргаларны ажыглап, немелде олуттарны ажыдар дээш тывынгыр ажылдап турарын ол демдеглээн. Чедери берге көдээ черде уруглар садтары боттарын хандырттынары-биле дузалал ажыл-агыйын тудуп турарын онзалап демдеглээн. 

  Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол ажык-чарлыг чугаа дээш башкыларга четтиргенин илереткеш, ажыл-ижинге чогаадыкчы чедиишкиннерни күзээн.