Тываның Баштыңы Россияның экологтуг хөгжүлдезиниң дугайында Күрүне чөвүлелиниң темазын чугула деп демдеглээн

 Декабрь 27-де Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол РФ-тиң Президентизи Владимир Путинниң удуртуп эрттиргени «Россия Федерациязында келир үениң салгалдарының сонуургалында экологтуг хөгжүлде» деп айтырыглыг Күрүне чөвүлелиниң хуралынга киришкен. Ол хурал Россияда чарлаттынган Экология чылынга стартты албан езузу-биле эгелээн.  

 Республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оол Күрүне чөвүлелиниң ол темазының дээштиин демдеглээн. «Энергия дөстерин катап тургузарынче, ногааннар политиказынче кичээнгейни хөйнү углаан. Тывада кышкы үеде агаарны хөө, ыш-биле хирлендирип турарының, кадыг боктарны чок кылырының айтырыы дыка чидиг. Ажылдаар апаар бис!» - деп, Тываның Баштыңы социал четкилерде дыңнаткан. 

 Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол бодунуң айыткалында экология темазын аңгы чугаалаанын сагындыраал. Россияда Экология чылын демдеглеп тура, эрге-чагырганың төлевилел башкарылгазы-биле боктар айтырыын шиитпирлээрин чугаалаан.  

 «Ук айтырыг республикада, эң ылаңгыя найысылалда, кончуг чидиг апарган. Бок полигону хайгаарал органнарының шиитпири-биле хагдынган. Ооң түңнелинде бокту хоорайдан үндүр сөөртүрүнүң саң-хөө айтырыы сайгарлыкчыларга чүдүрүлген. Мээң билирим, ол шиитпирни судта сайгарып турар.  

 Бо байдалга тода тайылбыр бербес мен, ынчалза-даа ону ажыттавайн, шиитпирлээриниң оруктарын дилээри чугула деп санаар-дыр мен. Бок аштаарынга бизнести хаара тударының экономиктиг ажык-дүжүүн күрүне көрүп турар эки федералдыг хоойлу хүлээп алдынган деп билир бис. Ол хоойлу ам дээрезинде күш кирбээн. Бистиң сорулгавыс — бокту арыглап болурунуң чаа аргаларынга кезээде белен боору.  

 Кадыг боктар төгер черниң девискээриниң схемазын амгы үеде ажылдап кылып турар. Бо чылдың төнчүзүнге чедир ону бадылаптар. Ында кол зоналарны, полигоннар болгаш боктар аңгылап болбаазырадыр 4 комплексти тудар девискээрлерни айтып каан. Эки санап каан экономиктиг нормативтерге үндезилээн тарифтер-биле бок үндүр сөөртүрүн төлээри амгы үеде биске кол чүүл болуп турар. Бо ажылга муниципалитеттер идепкейлиг киржир болза эки, оларның боттарынга ажыктыг боор. 

 Кадыг боктарны полигоннарже сөөртүрү, оларны аңаа аңгылап сайгарары келир үениң регионалдыг операторларынга, бизнеске ажыктыг болур ужурлуг. Бо төлевилелди чүгле бюджет акшазы-биле боттандырып шыдавас бис.  

 Акшаландырарының дөстери федералдыг болгаш регион бюджеттери, инвестиция акша-хөреңгизи боор кадыг боктарны сөөртүрүнүң регионалдыг программазын дүрген ажылдап кылырын Тудуг болгаш ЧКА яамызынга дагзыр-дыр мен» - деп Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол бодунуң айыткалында демдеглээн. 

 Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол экология камгалалының айтырыгларынче онза кичээнгейни угландырган. Ийи неделя бурунгаар алдын тывыжының бир компаниязынга сагындырыгны берген.  

 «Бистиң республиканың девискээринде казымал байлактар чыдынын шиңгээткен бүдүрүлге экологтуг айыыл чок чоруктуң нормаларын сагыыр хүлээлгелерин күүседир апаар. Инвесторларга таарымчалыг байдалдарны тургузар дээн бистиң талавыстан улуг чүткүл-сорулгавысты өскертпейн хевээр артар бис: Тываның экологиязын чүү-даа чүдеретпес ужурлуг. Херек болза, бойдус камгалаар хүлээлгелерин күүсетпейн турар таладан лизенцияны Роснедр хавырып апаар кылдыр хоойлуга даянып демисежир бис. Бедик болгаш башкарыкчы технологиялар ажыглаарын биске аазаан «Тардан Голд» алдын тывыжының компаниязынга сагындырыгны кылганым ол. Бо күзүн ол чоогунда чурттап турар бир малчынның 8 баш улуг бода малы хенертен өлген таварылганы эки хынаарын федералдыг хайгаарал органнарындан негээн мен. Бир эвес бүдүрүлге тывыш ажылдарының технологиязын хажытканындан ол малдар өлген болза, компания малчынга когаралын эгидер ужурлуг. Ону хынаар мен» - деп, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол бо чылдың декабрь 13-те чугаалаан.  

 Россияның Президентизи Владимир Путин, декабрь 27-де эрткен Күрүне чөвүлелиниң хуралында, мурнады шиитпирлээр ужурлуг эң-не чидиг экологтуг айтырыгларны айыткан.  

 «Чугула айтырыг – үлетпүрнү технологтуг дериг-херекселдер-биле чепсеглеп, мурнакчы технологияларны ажыглап тургаш, хоралыг бүдүмелдерни агаарже, сугларже болгаш хөрзүнче үндүрерин бүрүнү-биле эвээжедирин чедип алыр. Улуг бүдүрүлгелер долгандыр хүрээлелди камгалаар талазы-биле боттарының программаларын боттандырып турар, ындыг болзажок чамдык бүдүрүлгелер ынаар чогуур кичээнгей салбайн турарын билир бис. Ынаар акша салыышкыны херек деп эгезинде-ле чугаалаан мен, экологтуг арыг технологиялар – чүгле кол чүүл эвес, а кедизинде экологтуг ойнап алыышкынга эккээр. Ындыг технологияларны киирер дугайында негелделерни соңгаарлатпайн, бизнес мени дыңнап каар боор деп бодап тур мен. Ооң шуптузун тургузар аргавыс чок; чамдык хемчеглерни соңгаарладыр шиитпир хүлээп алдынган (ооң дугайында аңгы чугаалаар мен), моон соңгаар чүнү-даа чылдырбас бис. Эң-не эки мурнакчы технологиялар – ада-чурт компанияларының, бүгү российжи экономиканың шынарын бедидеринге болгаш чижилгелиг болурунга күчүлүг курлавыр болур». 

 Бүдүрүлге болгаш хереглел артынчыларын чок кылыры база бир кол айтырыг деп демдеглээн. 

 Президент Владимир Путин чогуур байдалды экижидер талазы-биле хемчеглер болгаш саналдарга даянып, бо чоокку үеде оларны боттандырарын дааскан.