Республиканың Баштыңы Тывада 2017 чылды - Аныяктарның бот-идепкейиниң чылы кылдыр чарлаан

 Республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оол бодунуң Айыткалында, 2017 чылда аныяктарның эгелээшкиннери Тываның эрге-чагыргазындан деткимчени алырын демдеглээн. 

 Тывада, чоннуң 22 хуузу аныяктар, а уруглар-биле – 50 хуу ажыг болуп турда, ажылга ол дорт удуртулга болур ужурлуг. Күзүн соңгулда кампаниязының үезинде эргелеп-башкарылганы аныякшыдар, аныяктарга социал лифтилер тургузарының дугайында саналдар хөй-ниитиден кирген. Ынчангаш Тываның Баштыңы бирги Чарлыынга республика чазаанга ажылдаар кылдыр аныяк удуртукчуларга 25 хуу квотаны быжыглаан. Удуртур албан-хүлээлгелерде 35 хар чедир 8 аныяк кижи томуйлаткан, хостуг олуттар ам-даа бар.  

 Аныяктарны ажылга тургузарының талазы-биле социал лифтилер деп адаар, билдингир системниг механизмнерни тургузары чугула, ол езугаар кижи бүрүзү төрээн республиказының чаагай чоруунга бодунуң идеяларын болгаш төлевилелдерин боттандырынга дөгүм деп, Шолбан Кара-оол чугаалаан.  

 «Аңаа эки аргаларны болгаш боттуг бурунгаарлаашкыннарны чуртта киирип турар төлевилел башкарылгазы бээр. Шупту яамыларда төлевилелдер командаларынче эксперттер болгаш специалистер кылдыр үстүкү курстарның студентилерин, аныяктарның хөй-ниитичи база политиктиг лидерлерин чалаар. Маңаа олар команданың сорулгаларын шиитпирлеп шыдаар арга-шинээн көргүзерлер. 

 «Аныяктар Чазаа» болгаш «Аныяктар Парламентизи» дээн ышкаш дөмейлешкек органнарны эде көөр. Аныяктар чазааның составынче төлевилел ажыл-чорудулгазынга киржилгеден түңнеп киирер. А Аныяктар парламентизиниң кежигүннери езулуг соңгулда кампаниязын эртип, соңгукчулар мурнунга боттуг төлевилелдерин камгалаар ужурлуг.

 Анаа эскертинмес-даа бол, аңгы-аңгы адырларда аныяк специалистерниң үлүү көзүлдүр өзүп турар. Чижээ, кадык камгалалында – эмчилерниң барык чартык кезии 35 хар чедир. 24,5 хуу аныяктар күрүне албанында. 2011 чыл-биле деңнээрге, аныяк сайгарлыкчыларның саны 20 хуу өскен.  

 Ниитизи-биле аныяктар политиказының дугайында чугаалап тура, чазактың «аныяктар активи» боду төлевилелдерниң солун портфелин хевирлептеринге бүзүрээр мен. Аныяктарның чогаадыкчы чоруу-биле маргылдаалажыры берге. Ынчалза-даа чамдык талаларны онзагайлаары чугула деп санаар-дыр мен. Аныяктарның сайгарлыкчы чоруу, инновациялар ажылдап кылырынга киржилгези, спорт болгаш амыдыралдың кадык овур-хевири, волонтер шимчээшкинге эгелекчи чоруктары идепкейлиг бурунгаар шимчедилгени негеп турар. 

 Хөй националдыг патриотчу кижизидилгениң хөй-талалыг бүгү системазын «Тыва – эрес-дидим чоруктуң девискээри» деп чаңгыс комплекстиг төлевилелче каттыштырарын саналдаар-дыр мен. 

 Бис, Россияның Маадыры, камгалал сайыды Сергей Кужугетович Шойгунуң чаңгыс чер-чурттуглары патриоттуг ажылдың канчап лидерлери болбас деп бис? Кадеттерни, аныяк армейжилерни, шериг-патриоттуг, спортчу, культурлуг организацияларны чаңгыс улуг шимчээшкин кылдыр каттыштырар ужурлуг бис. Ынаар хөй-ле бөдүүн ажы-төлдү, чүнү-даа мурнай, кудумчудан уругларны хаара тудар. Уруглар уругларга, аныяктар аныяктарга үлегер боор ужурлуг. Республика девискээринге уругларның чайгы бүгү-делегей лагерин тургускаш, аңаа слеттар, маргылдаалар, ээлчеглер организастаары чугула. 

 Патриотчу клубтар, шеригже кыйгыртаннар хүнүн, Тураскаалдың чырыткызын, Тиилелгениң волонтерларын, аныяк армейжилер шимчээшкинин, дилээшкин отрядтарын, зарницаларны, походтарны, хову лагерьлерин, бо бүгүнү чаңгыс-аай системаже каттыштырып алыры чугула. Бо системниг ажыл Төрээн чуртунга ынакшыл, чонунуң мурнунга хүлээлге, ат-алдар, эрес-дидим, төлептиг, шынчы чорук, сырый каттыжыышкын деп билиишкиннерге үндезилеттинген мөзү-шынар баазазын бээр.

  Ам сорулга – ол шимчээшкинни организастаарынга дузалажыры. Моон соңгаар, чылдан чылче, ол Сибирь регионнарынче, бүгү Россияже калбарып тарай бээр. Кожа регионнарның удуртукчуларының деткимчези-биле «Сибирь – эрес-дидим чоруктуң девискээри» деп ниити бренд адаа-биле уругларның, элээдилерниң патриотчу слеттарын улаштыр-улаштыр эрттирип болур. 

 База бир солун болгаш херектиг угланыышкын – чер-чуртун өөренири (шинчилээри). Ол кижизидикчи болгаш өөредикчи бедик аргалыг. Төрээн чуртунга ынакшыл тодаргай утка-биле, төрээн бажыңынга, чериниң бойдузунга, төөгүзүнге ынакшыл-биле долдунган болур ужурлуг. Бо ажылды биче чаштан чорудары чугула. Ынчан бис чогаадыкчы кижилерниң салгалын өстүрүп алыр бис. Ол ажылдың арга-хевирлери уругларга сонуурганчыг, хандыкшылдыг болурун барымдаалаар. Хөй уругларны флеш-моб хевири каттыштырып болурун билир мен. Ынчалдыр чоокта чаа төрээн дылынга шүлүктерниң номчулга мөөрейи эрткен.

 Онза кичээнгейге база бир угланыышкынны айыткан – ажылчын мергежилдерниң ат-алдарын бедидери. Күш-ажылдың кижизи, бодунуң херээниң мастери – ол чуртталгада ажылдап ап болур эң бедик ат. Бөгүн ортумак профессионал өөредилге системазынга бедик эрге-байдалды эгидери чугула.  

 Келир үениң ажылчын аныяктарынга каттыштырылга четпейн турар. Чижээ, техникумнар болгаш колледжтер сургуулдарындан «Ажылчын аныяктар» деп хөй-ниити шимчээшкини. Ындыг шимчээшкин эвээш дизе, ийи сорулганы күүседир: аныяктарның ажыл чок чоруун эвээжедир болгаш оларны спортче хаара тударын база хамааты идепкейин таварыштыр ажылчын аныяктарның бир онзагай субкультуразының тургустунарынга дузалаар».  

 Тываның Баштыңы аныяктар төлевилелдери-биле ажылдың таарыштырылгазын Чазак Даргазының оралакчызы, аныяк удуртукчуларның Максим Викторович Тунев баштаан командазынга дааскан.