Шолбан Кара-оол Тывада мөөңнеп эът болбаазырадырының бирги кол бүдүрүлгезин ажыткан

 Тываның найысылАлындан 26 км-де чыдар Сукпак суурда 10 муң хире баш бода, 30 муң баш шээр малды баш бурунгаар тударынга таарыштырган эът комбинады ажыттынган. 

 Шолбан Кара-оол 2014 чылда, эът болбаазырадылгазын хөгжүдер ажыл-херекти холга ап, ону эгелээр кижиге күрүне деткимчезин көргүзерин аазаан турган. Сүт кылыгларын бүдүрер биче хемчээлдиг заводту ажылдадыр төлевилелди чедиишкинниг эгелээн Оюннуң тараачын-арат ажыл-агыйы республика баштыңының ол кыйгырыынга дораан харыылаан. Бо арат губернатор грантызын ойнап алгаш, эрткен чылын комплекстиң тудуунче кирген. «Бистиң малчыннарывыска рынок делгемнерин ажыдарынга орукту ажыдып турарывыс бо! Бистиң республикада эът кластериниң бирги кол бүдүрүлгези болур эът комбинадын Сукпак суурда бөгүн ажыттывыс. Тывада аграр адырда күрүне-хуу эштежилгениң бирги езулуг кады ажылдажылгазының онзагай объектизи. Бис - сайгарлыкчы Оюннуң тараачын-фермер ажыл-агыйынга, а ол - биске бүзүрээн. Чартык чыл дургузунда чүү-даа чок турган черге бүдүн болбаазырадылга комплекизин тудуп үндүрген, ажылче 57 кижини хаара тутканы – төнчү көргүзүг эвес-тир! 57 аттыг баштайгы продукцияны садыгларда дужааган. Малчыннар боттарының ажыл-ижин улгаттырып, малының бажын ам-даа көвүдедип, продукцияның шынары дээш ажылдаар апаар» - деп, Шолбан Кара-оол бодунуң блогунда бижээн. 

 Тываның Баштыңының хүлээлгезин күүседип турар Шолбан Кара-оол өг-бүлениң тараачын-арат ажыл-агыйының удуртукчулары Василий Майлолович Оюн биле ооң өөнүң ээзи Чечена Хүрең-Дашовнаның тура-соруун, сагынгыр-тывынгыр база ажылгыр-туттунгурун демдеглээш, төлевилелге идепкейлиг киржилгези дээш өөрүп четтиргенин илереткен. Республиканың малчыннарынга чаа комбинат дыка ажыктыг. 

 Чиг эди чедер регионга чаа объектиниң курлавыры улуг болгаш сайзыралдыг болурун Шолбан Кара-оол демдеглээн. «Бүдүрүлгеде бодунуң хүлээлгезинге бердинген, харыысалгалыг, күш-ажылга ынак, аныяк кижилер ажылдап турары чоргаанчыг-дыр. Оларның хөй кезии Сукпак суурнуң чурттакчылары» - деп, регионнуң баштыңы демдеглээн.

 Эът комбинадының ажыдыышкынында Василий Оюн сөс алгаш, мону демдеглээн: «Шынын чугаалайн. Эът комбинадын тудар деп эгелээшкин – мээң саналым эвес-тир. Ону Шолбан Валерьевич саналдаан чүве. Боттарывыс баштай Чал-Кежигге, сүдүвүс заводунуң чанынга, бичежек цех ажыдар деп бодап алган бис. Шолбан Валерьевич бисти чалааш, маңаа мындыг бүдүрүлгени ажыдарын сүмелээн. Төлевилелдиң үнези – 120 млн. рубль. Чазак ооң чартыын берген, а артканын боттарывыс дуглап, комбинатты туттувус. Дөргүл-төрел, эш-өөр шупту дузалашкан. 

 «ТАПСА-98» компаниязы – тудуг талазы-биле тулган дээн организация бар чүве-дир. Бүдүн комплексти чүгле чеди ай иштинде тутту. Бистиң банкирлеривис – «Россельхозбанк» база «Улусчу банкга», чазак кежигүннеринге, Көдээ ажыл-агый база Экономика яамыларынга, Кызыл кожуун чагыргазынга улуу-биле четтирдивис. Ол кижилерниң ажыл-агыйжы хамаарылгазы мени кайгатты.

  Ооң мурнунда ындыг эвес чүве. Бо удаада, тудугну эгелей бээривиске, ажылдың чорудуун айтырып, арга-сүмени берип, кады ажылдап турдулар. Ынчангаш, улуг ажылды кыска хуусаада доозупканывыс ында деп, бодаар мен. Бо түр када эвес, а алызында барып ажыглаарынга быжыы-биле туткан тудуг-дур. Силерниң эгелээшкиниңер бо-дур, Шолбан Валерьевич. Бис ону деткээнивис ол. Силерге улуу-биле четтирдивис. Бүдүрүлге чорудуун канчаар эгелээрин чугаалап, айтып бергениңер езугаар кылдывыс. 

 Баштайгы хүнүнден эгелеп ажылдаан коллектививиске четтирдивис. Комбинаттың ажылынга хамаарыштыр чугаалаар болза, ээлчегде-ле 100-ден 200 баш чедир бода малды аайлаар цехти ажылдаттывыс. Амдыызында 5 тонна эътти болбаазырадып эгелээн. Бүдүрүлгени калбартырын көдээ ажыл-агыйы-биле чугаалаштывыс. Бүдүн чартык ай иштинде чаа дериг-херекселдерни садып, салыптар болзувусса, 10-15 тонна продукцияны бүдүрүп эгелээр бис. Красноярск, Абакан, Новосибирск фирмалары-биле чугаалажырывыска, Тываның эъди тускай чаагай, экологтуг арыг деп онзазынар. Тушенка кылыр цехти база ажыдар бис. Ам-даа ажылдаар-ла». 

 Шолбан Кара-оол биле Василий Оюн эът комбинадының бүдүрүлге өрээлдерин эргий кезээн. Объектиниң ээзи Оюн дериг-херекселдерин база белен продукцияны көргүзүп, колбаса база ыштаан кылыгларга, колдуунда белен кылдыр кылган чемнерге тайылбырны берген. 

 «Арыг эът-тир. «Бир бүдүрүлге – бир продукт»төлевилел-дир» - деп, Василий Оюн белен аъш-чем аймаанче айтып, чоргаар чугаалаан. 

 Бо чылдың апрель төнчүзүнде, Кызылдың садыг точкаларында база бүдүрүлгениң бодунда, белен продукцияны садып эгелээн. 

 Чаа эът комбинады - «Бир бүдүрүлге – бир продукт» төлевилели-биле кластер чорудуглуг боттандырып эгелээн 29 төлевилелдиң бирээзи. Төлевилелди боттандырып эгелээрге, Кызыл, Каа-Хем, Бии-Хем, Таңды, Чеди-Хөл, Улуг-Хем база Чаа-Хөл кожууннарның көдээ ажыл-агый бүдүрүлгелеринден чылда-ла 1221 баш бода, 5869 баш шээр, 426 баш аътты согар кылдыр хүлээп алыр. Оон 420,8 тонна эът болгаш эът продукциязын бүдүрер: 182,4 тонна – эъттен белен кылдыр белеткээн чемнер; 154,2 тонна – колбаса кылыглары; 84,148 тонна – эът база ижин-хырынны. 97603 муң рубль ниити орулганы алыр. Белен продукцияны республиканың бюджет албан черлеринче база садыг четкилеринче дужаар.

 2016 чылдың май 1-ниң хүнү-биле алырга, Оюн Ч.Х-ниң тараачын-арат ажыл-агыйында сүткүр уксаалыг 562 баш инек, 7400 баш шээр мал, 279 баш чылгы мал бар. Ажыл-агыйда 141 кижи ажылдап турар. Мал продукциязы болбаазырадыр база үнүш ажыл-агыйында 86 кижи, сүт продукциязының бүдүрүлгезинде 5, чаа тургустунган комплексте 54 кижи ажылда хаара туттунган.