Чурттуң Президентизи – дорт харылзаада

Апрель 25-те хүндүскүнүң 4 шакта Президент В.Путинниң чон-биле дорт харылзаа-чугаазы эгелээн. Беш шак дургузунда үргүлчүлээн ужуражылгага 3 млн. ажыг айтырыглар салдынган. Оларның 85-жинге Президент харыылаан.

Эң баштайгы айтырыгны салыр өөрүшкү Кузбасс чурттуг «дүрген дуза» станциязының фельдшери Наталья Осиповага онаашкан: Айыыл-халап болган азы берге байдалдыг аарыг кижиге бирги дузаны көргүзер хүлээлгелиг фельдшер эмчи мен. Ол хирезинде эмнелгеде эмчи сестразы шалыңынга немей 5 муң рубльди алыр болза, мен 3 муң 500 рубль ап турар мен. Чүге ындыгыл?

- Шалыңынга немей федералдыг бюджеттен эмчилерге 10 муң, эмчи сестразынга 5 муң рубльди төлеп бээри-биле 40 млрд. акшаны үндүрген. Ол акша регионнарга четкен, а эмчилер чүге албааныл? Азы өскээр ажыглаттынган бе? Сайгарып көөр бис.

Россияның хамаатыларын чурттуң экономиктиг байдалы, саң-хөө айтырыы, пенсия болгаш шалың өзүлдези дээн ышкаш хүн бүрүнүң чугула айтырыглары дүвүредип турар. Президентиниң харыыларын допчулай алырга мындыг:

- Президент албан-дужаалга ийиги хуусаада соңгуттурганым болгаш ажылдап эгелээнимден бээр удавас бир чыл боор. (2012 чылдың май 7-де). Күүседир ужурлуг сорулгаларны өжегерээн бедик деңнелге салган мен. Бергелер бар. Ынчалза-даа акша-шалың болгаш студентилерниң стипендиязының хемчээлин улгаттырган. Пенсияга немелделерни февраль, апрель айларда чоруткан. Чаш улустуң ала-чайгаар өзүлдезиниң көргүзүглери чавыс регионнарга үш дугаар төлдүг болган өг-бүлелерге күрүне дузазын магадылаар дугайында шиитпир хүлээп алдынган. Шериг болгаш бизнес талазы-биле эки чүүлдер бар-даа болза, шиитпирлээр ужурлуг айтырыглар бар, чижээ, энергетика адырында.

Сочиге болуп эрткен ужуражылгага чурттуң удуртукчулары, саң-хөө болгаш банк ажылдакчылары, аналитиктер, экспертер киришкен. Чугааның кол үндезини экономиктиг чогумча чок байдалдан канчап үнүп алыры болган. Чурттуң экономиказының көргүзүглери оожум өзүп турарының чылдагаанын мынчаар айтып болур: делегей чурттарында экономиктиг чогумча чок байдал уламчылавышаан; чурттуң банк системазында чээли алырынга улуг хуу немээр байдалды чавырылдырып, чурттакчы чонга эптиг арганы тургузуп бээрин чедип алыр эдилгелерни кылыры негеттинип турар. Экономиканың боттуг көргүзүглеринче шоолуг сагыш салбайн, чоннуң амыдырал байдалын экижидеринге угланган хемчеглер алдынып турар дээш, оон-даа өске айтырыглар талазы-биле чугаа чидиг болган дээрзин Президент айыткан.

Мурнуку чылдарда чурттуң саң-хөө сайыды болуп ийи удаа ажылдап чораан Алексей Кудринниң бодалы-биле чурттуң экономиказын өрү көдүрер дизе, чүгле нефть үндүр саткаш, орулга киирип алырын соксадыр; биче бизнести дадывыр үндүдү-биле кызап турбайн, деткиир; шериг, пенсия дээн чергелиг чүүлдерже хөй чарыгдал үнүп турар; ажылдап шыдаар назылыг улусту деткиир; чүгле күш-ажылдың бүдүрүкчү көргүзүү өзүп көвүдээн соонда акша-шалыңны өстүрери негеттинип турарын ол чугаалаан.

В. Путин ооң чугаазын кичээнгейлиг дыңнааш, харыылаан: «Бүгү делегейниң эксперт чөвүлелиниң шиитпири-биле Алексей Кудрин ийи катап эң эки саң-хөө сайыды деп атты алган кижи. Ынчангаш ооң саналынга бедик үнелелди бербес аргам чок. Экономиктиг кризисти ажып эртерде, бистер кожавыс чурттарның экономиктиг байдалындан база хамаарылгалыг болуп арткан бис. Олар хөмүр-даш, демир, каң дээн ышкаш металлдарны садып алыр хемчээлин эвээжедиптерге, бистиң экономиктиг байдалывыс кудулаар. Чүък, бараан сөөртүлгези база ындыг. Байдал берге дээш чоннуң амыдыралын экижидеринче базым кылбас ужурлуг бис бе? Пенсия, пособие, шалың акшазын өстүрбес турган бе? Шериг албанныгларга, шериг пенсионерлерниң акшазын улгаттырбас бе? Олар канчап амыдыраарыл? Ону-мону мынчаар кылыпса деп сүмелээри белен-дир ийин — деп чугаазын доосту.

Дыка хөй кижилерни Россияның Камгалал яамызында илереттинген хөй түңнүг самчыгдалдар, хээлилер кылган деп буруудаттырып турар ооң мурнундагы сайыт Сердюков болгаш Васильева дээрзи хостуг чоруп турары элдепсиндирип, харын-даа оларны бир-ле күчү-шыдалдыг кижи камгалап, яладан чайладып турар-дыр дээн чугаалар чоруп турарын шериг албанының полковниги, эксперт болгаш журналист В.Н. Воронец чугаалааш, ындыг хамаарылга чөптүг бе — деп айтырыгны салды. Тус буруудадыышкынга чурттуң дээди албан-дужаалдыг кижилериниң бирээзи каразыттырып турар болганда, хөй-ниитиниң доктаамал кичээнгейин, сонуургалын хаара туткан айтырыгны Интернет дамчыштыр база бир кижи мынча деп ылавылап айтырды:

— Силер, чурттуң кол командылакчызы, Камгалал яамызында чүү болуп турарын билбейн турганыңар ол бе?

— Судтуң буруулуг деп шииткели чокта кижини буруудадыр эрге кымда-даа чок. Солун-сеткүүлдерге чарлап бижээннери база ындыг. Истелге доозулган соонда судче дамчыдып бээрге, херекти өөренип көргеш, суд шиитпир үндүрер. Чүгле ынчан чугаалап болур бис: буруулуг азы буруу чок. Судтуң шиитпири шынныг дээрзинге бүзүреп болур деп чүүлдү шииткел алганнарның чүгле 15 хуузу шын эвес деп хомудал киирип турары көргүзүп турар. Чүге эскербейн турган силер дээрге, мен Президент кылдыр 2012 чылдың май 7-де соңгуткаш-ла, Россияның Санаашкын палатазының киирген документилеринде айыткан көргүзүглер-биле танышкан дораан истелге комитединге болгаш прокуратурага ук херекти дамчыдып берген мен — деп, В.Путин тодаргай харыыны берген.

Ол-ла айтырыгга уннаштыр күрүне ажылдакчызы кижи моон соңгаар киирип алган орулгаларының кайыын келгенин айыткан декларацияны долдурар, даштыкы чурттарда өнчү-хөреңгилиг болурун хоруп каан дугайында чугаа үндү. Президентиниң харыызы:

— Эрткен чылын хээли алган дээш улуг эрге-дужаалдыг күрүне ажылдакчылары, эрге-хоойлу ажылдакчылары дээш, ниитизи-биле 800 ажыг кижини кеземче херээнге онааштырган бис. А даштыкы банкыларга акшазын Россияның хамаатызы кижи бүрүзү шыгжап болур эргелиг. Чүгле күрүне ажылдакчызы кижи эвес. Бодунуң чуртунуң экономиктиг байдалының чогумчалыынга бүзүревес, акшаны Россияга ажылдап аар, а шыгжаарда өске чуртче үндүрери шын эвес. Күрүнеге ажылдап артар, артпазын шилип алзын — чөпшээрешпес кижи болза, чоруй барзын. Шилилге чүгле ийи: күрүне ажылдакчызы ажык-чарлыг, чуртунга бердинген кижи боор азы ажылын хостап бээр апаар.

Омск чурттуг 85 харлыг Алевтина Николаевна Ракоцевич Президентиге хомудал киирди:

— Каът бажыңда чурттап турар пенсионерлер чуртталга-коммунал ажыл-агыйының албаны чурттакчыларны 21 млн. рубльге мегелээнин илереткеш, хомудал кииреривиске, кым-даа бисти хүлээвээн. Хоорайның мэринче кирери меңээ Берлинче шавар халдаашкынга киришкен ышкаш берге болду. Прокуратураже хомудал кииреримге тоомча чок арттырган. Харын-даа мени «онза айыылдыг кижи-дир силер» деп турган — дээрге, залда улус чаптап, каттыржы берди.

Улуг назылыг улустуң чөптүг шын дээш көрүп эрткен шаптараазыннарга ундаравазын В.Путин чүүлдүгзүнген: «Германияны каттыштырар үзел-бодалы дээш Бисмаркты «кончуг айыылдыг кижи» деп чугаалажып турган. Силер база ол дег эрес-соруктуг болганыңар ол-дур. Хомудал билдириишкинге кичээнгей чок болган прокуратура ажылдакчыларынга хемчег онаар дээш кол прокурор Чайканың холу «кижип» ор боор оң — дээрге, залда олурганнар база деткип, адыш часкадылар.
— Коммунал ажыл-агыйы ачы-дуза чедирилгезин чаңгыс холга мөөңневес кылдыр шиитпирлиг хемчеглер алдынып эгелээн. Пермь хоорайда өрттен когараан улус чаңгыс өрээл дээш 1 муң 258 рубль төлеп тургаш, февраль айда 3 муң 402 рубль төлеп эгелээн, 6 муң рубль төлээр тургаш, ам 13 муң 551 рубль төлээр деп дыңнадыг алган кижилер чурттуң барык бүгү булуңнарындан Интернет дамчыштыр бижээн. Кижи кайгап ханмас чөптүг эвес чорук-тур: бүгү чуртка ол көргүзүг ортумаа-биле 6 хуу ашпас ужурлуг деп, Президент түңнеп кагды. Улуг күрүнениң бирги удуртукчузунга салган айтырыгларны шуптузун бижиири болдунмас. Мындыг ажык чугаа кижилерге даартагы хүнче бүзүрел-биле көрүп, чер-чуртувустуң хөгжүлдезиниң оруун, байдалын, угланыышкынын билип алырынга ажык-дузалыг болганы чугаажок.

Галина Маспык-оол белеткээн