Суур чурттакчызы Семен Бочкарев: «Тываның Чазааның ажыл-угланыышкыны – эң-не шын»

 - 2015 чылда Тываның Чазааның отчеду-биле таныштырылга бүгү кожууннарда бо хүннерде чоруп турар. Каа-Хем кожуунга база удуртукчулар келди. Ужуражылгалар үезинде республиканың чедиишкиннерин, чидиг айтырыгларын шупту сайгарып чугаалаштывыс. Чыл бүгү Тываның чурттакчы чонунга-даа, биске-даа багай эвес эрткен деп бодаар мен. 

 Саң-хөөнүң экономиктиг кризизиниң уржуктары эскертинмезин дээш, эрге-чагырга шупту аргаларны кылган. Өске талазында, «кризис-кризис» дээрге-ле, 1992-1993 чылдарны сактып кээр мен, ынчан таакпы орнунга кээшпе тырттып турган бис… Ынчангаш, бөгүннү канчап кризис дээр боор? 

 Чуртталгада дең-дески, амыр чүве турбазы, шын, бергедээшкиннер бар. Республика Чазааның берген угланыышкыны, ылаңгыя биче болгаш ортумак сайгарлыкчы чорукту деткиир дээни, дыка чөптүг. Эки шимчээшкиннер бар деп бодаар мен, ол бодунуң үре-түңнелин черле көргүзе бээр. 

 Меңээ, сайгарлыкчы кижиге, эрткен чыл эки болду. Бюджеттен күрүне деткимчезиниң ачызында, Тываның Баштыңының аажок улуг моральдыг деткиишкини-биле, заводтуң бодундан, 3 млн. рубль өртектиг, таарыштырар кезектерлиг, ыяш сөөртүр машинаны, 800 муң рубль өртектиг 4 талалыг ыяш дилдирер станокту ыяш белеткээр ажыл-агыйымга садып алдым. Бүдүрүлгемде 22 ажылчынымга немей, 4 кижини ажылга хүлээп алдым. Төлевилелимни боттандырып тура, бүдүрүлгевиске чугула херек чүүл – кургадыр камераны тударын хүлээнген кижи мен. Ол талазы-биле ажылдар чоруп турар, ол ам удавас доостур. Чылдың үе-шаан манап турбайн, доктаамал ажыл-чорудулганы хандырар арганы бээр ол камерага ыяшты, дараазында ажылдарга ажыглаар кылдыр, кургадыр. 

 Күрүнеден деткимче, сайгарлыкчы чорук биле күрүнениң билчиишкинниг кады ажылдажылгазы эвес болза, бизнести калбартып, техниканы болгаш дериг-херекселдерни чаартыры дыка берге. Совет үеде тракторну 40 куб ыяш-биле садып алыр турган болза, ам 750 куб ынаар үнер. Бүгү чуртта-даа, республика-даа эш-өөрүмде байдал ындыг. Ол айтырыгны федералдыг деңнелде таарыштырып турар кижилер, ыяш белеткээр адырда өртек политиказын, эде көрген болза. 

 А ниитизи-биле ыяш белеткээри, ыяш болбаазырадыры тудуг адырындан дорт хамаарылгалыг деп, чугаалап болур мен. Бир эвес тудуг ажылдары бүдүн чыл дургузунда үзүк-соксаал чок чоруп-ла турар болза, орулгалыг ажылдаарын кызыдар апаар бис. Тывага тудуг адыры шапкын сайзыралды алырынга бүзүрээр мен.