Людмила Эрдыниева: Тываның күрүне университединге медицина факультедин ажыдары чугула

 Людмила Салчаковна Эрдыниева, медицина эртемнериниң доктору, Тываның күрүне университединиң анатомия, физиология база ОБЖ кафедразының профессору, 2002-2004 чылдарда ТР-ниң кадык камгалал сайыды:

  - Кадык камгалалы – кижи-биле дорт холбаалыг адыр. Ынчангаш бо адырда көргүзүглер кижилерниң социал болгаш мага-бот кадыкшылын херек кырында илередип турар. Сөөлгү чылдарда республикада эки талаже өскерлиишкиннерниң барын демдеглевес аргам чок. Тываның кадык камгалалында кол чедиишкиннерниң бирээзинге – Тывада хан-дамыр аарыг кижилерге бедик технологиялыг медицина ачы-дузазын көргүзер, регионнуң хан-дамыр төвүн 1 дугаар республика эмнелгезинде ажытканын хамаарыштырар мен. 

 Кадык камгалалын модернизастаанындан медицина дериг-херекселдери көзүлдүр-ле чаартынган. Ол аппараттар анаа турбайн, кижилерге долузу-биле ажыктыг болдурарын чедип алыр. Ооң техниктиг ажыглалын чөптүг чорутканындан, ол кайы хире үеде ажыглаттынары хамааржыр.

 Эки базымнар-биле чергелештир, бодамча болгаш кичээнгей негеттинип турар чүүлдерни база чугаалайн. Бир дугаарында, кадр политиказы-дыр. Чижээлээрге, көдээ черлерже аныяк эмчилерни хаара тудар программаны боттандырып эгелээн, ынчалза-даа чамдык кожууннарда ол ам-даа шиитпирлеттинмээн, айтырыглар бар. Тускай эртемниг специалистер ам-даа чедишпес хевээр.

  Бирги звенода, азы поликлиникаларда, кожуун эмнелгелеринде база эмнелге төптеринде медицина хандырылгазының шынарының талазы-биле айтырыглар дыка хөй. Эмчилерниң аарыг кижилерге хамаарылгазы баксыраан, республика девискээринде көргүзүп турар медицина дузазының хевирлериниң дугайында чурттакчы чонга дыңнадыышкыннар кудуку деңнелде. 

  Тываже чанып келген аныяк эмчилерниң профессионал мергежилиниң база шынарының дугайында бир чүүлдү чугаалаксап тур мен. Чурттуң дээди өөредилге черлеринде, өөренип турар үезинде, «аарыг кижилерге практика» деп өөредилге бүрүнү-биле читкенин билир мен. Ындыг болзажок, ол чидиг айтырыгны шиитпирлээр дээш келир үениң эмчилеринге профессонал арга-мергежилди шиңгээттирери-биле хоорайларда амгы үениң симуляция төптерин тургузуп турар. Амгы үеде аныяк специалист ажылдап чедип келгеш, ынчан практиктиг кезекти шиңгээдип эгелеп турар. Ол талазы-биле республика деңнелинге тускай системаны ажылдап кылып болур.

 А шынар дугайында чугаалап тура, амгы үениң дериг-херекселдериниң ачызында, диагностиканың деңнели бедээнин билир бис. Ылап шынны тургузуптар аппараттар чок үеде, чүгле бажы болгаш холу-биле ажылдап турган бистиң үевисте ышкаш, диагноз тодарадыптар езулуг, билиглиг болгаш бодалдыг клиницистер ам эвээжээн-дир. 

 Ындыг болзажок, Тывада тергиин дээн аныяк кадрлар бары чоргаарланчыг. Ооң мурнунда-даа ышкаш, хирургия албаны ам-даа шыырак, нейрохирургтар ажылынга сонуургалдыг. Бодунуң аарыг кижилеринге, мергежилинге онза кичээнгейлиг аныяк докторларга - хан-дамыр хирургу Росси Кужугетти, хирург Чингис Ховалыгны, травматолог- хирург Альберт Донгакты адаайн.

  Кадык камгалалы, бо чоокку чылдарда, көдээ черлерге эмчи дузазының чедингирин болгаш шынарын экижитпишаан, амбулаторлуг звенону хөгжүдүп, ниити практика эмчизиниң офистерин ажыдар херек. Поликлиникага соңгаарладып болбас дузаны көргүзер амбулаторлуг хирургияны ам-даа калбартыр. Бюджетке-даа эвээш чарыгдалдыг, аарыг кижиге-даа эптиг арга ол. 

 Бо хүнде республикада аар аарыг кижилерге база оларның өг-бүлезинге эмчи дузазын көргүзери (паллиативтиг медицина) сайзыраваан, чаңгыс-даа хоспис чогу хомуданчыг. Онкологтуг аарыг кижилерден аңгыда, өске-даа аар аарыг кижилерге тускай эмчи дузазы дыка херек болуп артпышаан. 

 Тываның күрүне унивеситединге, алызы барып, медицина факультедин ажыдары чугула деп санаар мен. Ону шагда-ла чугаалажып келгеннер, мергежилдерге өөредир - өг-бүле прктиказының эмчизинге дижик, боттуг баазаны мөөңнээр болза, ажырбас апарган. Ам безин ооң бир негелдези бар: республикада аңгы-аңгы угланыышкынныг 200 ажыг эртем кандидаттары база медицина эртемнериниң 3 докторунуң бары – башкылаашкын составы беленинге бадыткал. Медицина угланыышкынныг студентилерни өөредиринге, республиканың эмнелге албан черлериниң материал-техниктиг баазазы белен деп санаар мен.