Российжи эксперттер: Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол ажыл-чорудулгазының түңнелдери-биле Россияда эң-не эки губернаторларның бирээзи

 2015 чылдың түңнелдери-биле сайгарылгалыг анализти кылган. Хамааты ниитилел хөгжүлде фондузунуң белеткээни рейтингиде Шолбан Кара-оол Россияда 35-ки база Сибирьниң губернаторларының аразында, Кемерово областың губернатору Аман Тулеевтиң соонда, ийиги черде. 

 ХНХФ-ниң аналитиктери, 2014 чылга деңнээрге, Тываның Баштыңының рейтингиде 4 пункт көдүрүлгениниң ийи чылдагаанын тайылбырлаан. Бирээде, республикада ниитилел-политиктиг байдал турум. Ийиде, экономиктиг хөгжүлде багай эвес дээрзин Росстат херечилеп турар. Ылаңгыя, 2015 чылда Тывада үлетпүр бүдүрүлгезиниң индекизи 108 хуу болган. Улуг үлетпүр бүдүрүлгелери чок республикага ол эки өзүлде. Ол көргүзүгнү агроүлетпүр адырын хөгжүдүп, малдың баш санын көвүдеткени-биле чедип алган. 

  2015 чылда рейтингиниң дөрт үндүрүлгезиниң ортумак көргүзүглеринге анализти кылбышаан, төнчү түңнелди үндүргенин рейтингиниң авторлары тайылбырлаан. Тодаргай болгаш шын түңнелдерни алыры-биле, 2015 чылда рейтингиде кудуладыр хуулар киирген беш шинчилел модулюнуң бирээзинге-ле кирген сөөлгү ортумак сан-чурагайларны ажыглаан. 

 2015 чылда рейтингиниң шимчээшкинин тодарадырының кол барымдаалары – баазалыг модульдарның медээлерин, бир дугаарында, РФ-тиң регионунуң дээди албан-дужаалдыг кижизиниң ажылынга чурттакчы чонунуң үнелел демдээн, база КОЛ-факторнуң кудуладыр коэффицентизин база хамаарылгалыг болурунуң факторун ажыглаан. 2015 чылда дээди албан-дужаалдыгларның туружунуң өскерлиишкининде шупту кол нарын чүүлдерни, кудуладыр коэффициентилер-биле санап, төнчү түңнелдерни үндүрген. 

 Шинчилелдерниң түңнелдери-биле, 2015 чылдың рейтингизинде боттарының туружун элээн экижиткен болгаш кудулаткан губернаторларны айыткан. 

 Барнаул хоорайның мэрин чер участоктары-биле махинацияга буруудаткаш, ону хоругдааны, Алтай крайның губернатору Александр Карлинниң рейтингизин 7 санга бадырган. Аграрлыг эвес, алызында индустриалдыг Кемерово облазы көдээ ажыл-агый бүдүрүлгезин көвүдедип, чуртталга тудуун хөйү-биле ажыглалга киирген. Ындыг болзажок кол бүдүрүлгелерге өрелер база бюджет талазы-биле чидиг айтырыглар дээш рейтингиге 3 санны чидирзе-даа, Аман Тулеев лидерлер аразынга арткан. 

 Элээн турум экономиктиг көргүзүглери, инвестицияларны хаара тутканы, улуг бүдүрүлге инвестиция төлевилелдерин боттандырганы Томск областың губернатору Сергей Жвачкинге 5 санны немеп, рейтингиниң таблицазында черни берген. Оон аңгыда соңгулдалар эрткен Новосибирск биле Томск областарның регион администрациялары соңгулда мурнунуң демисели чидиг болза-даа, хамаатыларга хостуг шилилгени магадылап, элиталар аразынга чөрүлдээлерни болдурбаан. 

  Чижээ, Новосибирск областың губернатору Владимир Городецкий коммунист мэр-биле дугуржуп, депутат мандаттың салым-чолун административтиг базыышкын азы хирлиг арга-хевирлер эвес, бадылаашкын участогунга соңгукчулар шиитпирлээр ужурлуг деп тайылбырлап, административтиг курлавырларның «үскүлежиишкинин» чайладып шыдаан. Ол чүүл новосибиржи губернаторнуң рейтингиде өзүлдезинге 1 санны берген. 

 А Красноярск крайның губернатору Виктор Толоконскийниң рейтингиде 8 санга батканы – дээди эрге-чагырганың иштинде чөрүлдээлер-биле холбашкан. Тодаргайлаарга, Красноярк хоорай совединиң спикери Валерий Ревкуцтуң халашканы. Партия иштинде чөрүлдээни ажык аас-дылче үндүрбейн, чавырылдырбааны Толоконскийге дүшкен. Оон аңгыда Ужурга район совединиң хуралынче соңгулдага «Чаңгыс демниг Россия» эвес, а кымга-даа билдинмес «Көдээни катап хөгжүдериниң партиязы» тиилээн. Иштики политиканың кошкак чоруу-биле холбаштыр, Күрүне Думазынче ам болур соңгулдаларның түңнелдерин догааштырары берге.

  Бедик албан-дужаалдыг кижилер – чазак даргазының оралакчызы биле көдээ ажыл-агыйының сайыдын хоругдап, судтааны-биле холбаалыг алдар чок чүүлдер республиканы бүдүн чыл дургузунда силгип келгениниң соонда Хакассияның баштыңы Виктор Зиминниң 9 санын чидирген. Ол ышкаш Омск областың губернатору Виктор Назаров чылды 3 сан чидириглиг дооскан. 

 Забайкалье крайның губернатору Константин Ильковский 5 санны ышкынган. Ооң чылдагааны – крайда бюджет ажылдакчыларының шалың төлевиринге хөй өрениң чыл төнчүзүнде тургустунганы-биле тайылбырлаттынар экономиктиг байдал. РФ-тиң Чазааның даргазының оралакчызы Ольга Голодецтиң чугаазы-биле алырга, Забайкалье край бюджет ажылдакчыларының күш-ажыл төлевирин үе шаанда төлээрин каржызы-биле хажыдып турар РФ-те чаңгыс регион ол. Крайда үлетпүр бүдүрүлгезиниң индекизи – округда эң чавыс, эрткен чылга деңнээрге чуртталга тудуун 82 хуу дужааган, агроүлетпүр адырында көргүзүг батпышаан. Губернаторнуң, район коэффицентизи дээрге, эрткен үениң чыдып калган артынчызы-дыр, ону ап кааптар деп чарлааны, чурттакчы чоннуң ажыныышкынын болдурган. 

  Алтай Республиканың баштыңы Александр Бердников эки ажыл-чорудулгазы-биле рейтингиде туружун 2 санга экижиткен. Тывада ышкаш, ниитилел-политиктиг турум база чөрүлдээ чок байдал дээш, ол ону чедип алган. Оон аңгыда Алтай Республика эрткен чылын бүдүрүлгезин улгаттырып, индекизин 131,5 хуу чедирген. Суурлар болгаш турисчи инфаструктура хөгжүлдезиниң ачызында өзүлде болганы ол.

  ХНХФ-ниң бодалы-биле алырга, 2016 чылда экономикада байдал российжи регионнарга дээштиг салдарны чедирер. Экономиктиг кризистиң багай уржуктары чурттакчы чонда дээп эгелээн. 2015 чылдың ноябрь төнчүзүнде Хөй-ниити бодалының талазы-биле фондунуң чорутканы шинчилелинден көөрге, харыы берген кижилерниң 72 хуузу кризистиң салдарын ынчан безин эскерип эгелээн бооп турар. Ол ышкаш, 2015 чылдың декабрьда ХБФ-ниң айтырыынга харыылаан кижилерниң 29 хуузу 2016 чылда РФ-те экономиктиг байдал баксыраар деп санаан. А 25 хуузу 2015 чылга деңнээрге, 2016 чыл Россияга берге болур деп догааштырган. 

 2016 чылда экономиктиг байдал - РФ-тиң субъектилериниң дээди албан дужаалдыг кижилеринге кол шылгалда болуру чугаажок. Ындыг байдалда кризиске удур дээштиг ажылдап шыдаарын көргүзери, тодаргайлаарга, берге байдал турза-даа, регионнуң экономиктиг хөгжүлдезин хандырары, үлетпүр бүдүрүлгезиниң бадыышкынын база өй-хемчээлден ажыр чээли алырын болдурбазы, социал хүлээлгелерни доктаамал күүседири – рейтингиде дээди албан-дужаалдыг кижиниң туружун тодарадырынга шиитпирлиг фактор болур.