ТЫВАНЫҢ БАШТЫҢЫ: ТӨЛЕПТИГЛЕРНИ ШАҢНААРЫ – ОНЗАГАЙ ЕЗУЛАЛ

  Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол республиканың чаагай чоруу дээш өөрүп четтириишкинниң сөстерин чыылганнарга чугаалааш, үнер чылда чедиишкиннерни күзээн:

 — Байырлыг езулалдың хүндүлүг киржикчилери! — деп, ол чугаалаан. — Эргим чаңгыс чер-чурттугларым! Силерге үнүп орар 2016 чыл-биле байыр чедирер аргалыг болганымга өөрүп тур мен! Меңээ чыл төнчүзүнде күүседир хүндүлүг хүлээлгелерниң бирээзи, үнүп орар Чаа чыл байырлалының база бир чырыткылыг демдээ — күрүне шаңналдарын тыпсыры! 

 Бо залда олуруп турар кижи бүрүзүнде бодунуң чедиишкиннери, бодунуң түңнелдери бар. Ол дээрге бистиң амыдыралывыстың аңгы-аңгы талаларынга, экономиканың болгаш социал адырның аңгы-аңгы кезектеринге чедиишкиннери-дир. Ол бүгү каттышкаш, төрээн республикавыстың хөгжүлдезин хандырып, чурттуң турум чо­руунуң үндезинин тургузуп турар. 

 Эргим өңнүктер! Силер ышкаш ажыл-ишчи, тургузукчу болгаш чогаадыкчы кижилерниң ачызында, үе чежемейниң-даа берге болза, бистиң Төрээн чуртувус Чаа чылды эки сеткил-хөөннүг, даартагы хүнге бүзүрелдиг уткуп турар. 

 2015 чылда улуг бергелер турза-даа, бистиң республикага чыл чогумчалыг болган дээрзин регион удуртукчузу улаштыр демдеглээн. Тывага хамаарыштыр чугула шиитпирлерни федералдыг деңнелге хүлээп алган. Бистиң республиканың 2015 чылга чедир социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң планын Россияның Чазаа бадылаан, «М-54» орукту Кызылдан Шагаан-­Арыгны, Чадаананы дамчыштыр Хандагайтыже үндүрериниң талазы-биле регион оруун федералдыг өнчүже дамчыдарының дугайында доктаалга ат салдынган. 

 Кризистиг чылда республика экономиктиг чаңгыс-даа угланыышкынынга үзүктелдириишкин болдурбаан. Харын-даа кол-кол адырлар өзүлделиг болган. Бо улуг хемчээлдиг сорулгаларга бистиң республиканың өөредилге төлевилелдерин, чижээ, хөй уруглуг өг-бүлелерге дээди эртем дугайында, инженер кадрларны белеткээриниң дугайында, орус дылды сайзырадырының болгаш бойдус эртемнерин башкылаарының дугайында, эр башкылар дугайында төлевилелдерниң немешкени-биле өөредилге ажылдакчыларынга кайы хире аар үүле онаашкан-дыр. Олар ол ажылды күүседип шыдап турар. 

 Кадык камгалал талазы-биле алдынган хемчеглер езугаар, хан эргилдезиниң системазының аарыгларындан кижилерниң өлүр чоруун кызырып шы­даан бис. Бичии уругларның хораар чоруу 13 хуу эвээжээн. Чурттакчы чонну хөйү-биле шинчиир чорук эки түңнелди берген. «Кадыкшылдың оруу» төлевилелди күүседип эгелээнинден бээр көдээниң 18 муң чурттакчызы, оларның иштинде 13 муң бичии уруглар болгаш 500 малчыннар кадыкшылын хынатканнар. 2016 чылда ол угланыышкынны «Кадык көдээ чер» деп төлевилел езугаар улам сайзырадыр.

  Эртип турар чылда база бир онзагай болуушкун делегейниң бирги «Азия төвүнде хөөмей» деп фестивалы болган. Ол фестиваль хөөмейге хандыкшылдыг хөй санныг кижилерниң даштыкы чурттардан, Россияның регионнарындан бистиң республикаже келиринге идиг болуп, хөөмей дээрге Тывада эң кол уран чүүл дээрзин бадыткап көргүскен. Кызылдың уран чүүл колледжизиниң башкызы, Тываның национал оркестриниң солизи, фестивальдың Гран-при шаңналының эдилекчизи Ай-Хаан Геннадьевич Ооржакты Шолбан Кара-оол онзалап демдеглээн. 

 Шаңнатканнарның дыка хөйү башкылар болган. Оларның аразында Көк-Тей школазының директору Наталья Михайловна Ятина, Кызыл хоорайда №29 уруглар садының директору Татьяна Валентиновна Чебыкина, республиканың лицей-интернадының директору Ирина Николаевна Биче-оол, элээ­дилер спортунуң национал хевирлериниң талазы-биле школазының директорунуң оралакчызы, аът ажылы-биле болгаш аът спортун сайзырадыры-биле бодунуң амыдыралын холбаан башкы эртемниг Таймир Владимирович Сарыглар («Тыва Республиканың алдарлыг чылгычызы» атты тывыскан). Ол ышкаш Эйлиг-Хем ортумак школазының директору, 2009 болгаш 2010 чылдарда сиген кезикчилериниң наадымының чемпиону, республиканың күш-культуразының болгаш спортунуң тергиини Владимир Мартолович Дамдын, Шекпээр ортумак школазының директору, күш-культураның болгаш спорттуң тергиини, өөреникчилери чурум хажыдыышкыны болдурбаан Анзор Танаш-оолович Куулар олар. 

 Шаңнатканнарның аразынга Дадар-оол Севенович Данзын-оол, күш-ажыл стажы 57 чыл Зинаида Михайловна Пашковская олар кирген. Бо кижилерни бүгү республика билир. Оларга Тываның дээди шаңналы — «Буян-Бадыргы» орденниң 3-кү чергезин тывыскан. «Тыва Республиканың көдээ ажыл-агыйының алдарлыг ажылдакчызы» хүндүлүг атты ол адырның хоочуну Валентин Васильевич Хангаевке тывыскан.