«Өг-бүле бүрүзүнге чаңгыстан эвээш эвес дээди эртемниг уруг» губернатор төлевилели – социал чада-дыр

 Тываның Өөредилге болгаш эртем яамызы хүлээп алыышкын кампаниязының түңнелдерин үндүрген - «Өг-бүле бүрүзүнге чаңгыстан эвээш эвес дээди эртемниг уруг» губернатор төлевилелиниң киржикчилериниң 60 хуузу чурттуң дээди өөредилге черлеринче кирген. «Орук картазында» бижиттинген көргүзүг-биле алырга, губернатор төлевилелиниң боттаныышкынын 8 хуу ажыр күүсеткен. 

  Төлевилелди боттандырарының кол дээди өөредилге чери - Тываның күрүне университеди болган, «Өг-бүле бүрүзүнге чаңгыстан эвээш эвес дээди эртемниг уруг» губернатор төлевилели-биле бо чылын республиканың школаларындан 103 доозукчуну хүлээп алган. Барыын-Хемчик кожууннуң Дөң-Терезин школазының дүүнгү өөреникчизи, бөгүн ТывКУ-да Кызылдың педагогика институдунуң бирги курсчузу, 19 харлыг Чаяна Ооржак оларның бирээзи. Ол суурунда чугула хереглелде «эге класстар башкызы» мергежилди шилип алган.

 Саяна Сат, ТывКУ-да Кызылдың педагогика институдунуң башкызы: «Дыка кызымак уруг. Бир ай чартык хире үе иштинде өөренгеш, чаңгыс-даа кичээл үспеди, өөредилгеге сунду бары илдең. Университетти доозуп, дээди эртемни чедип алыр күзелдиг».

  Чаянаның 11 харлыг дуңмазы база бар, авазы 10 чыл бурунгаар чок болган, ынчангаш чартык өскүстер. Ачазы ажыл чок, Ак-Довурак хоорайда хөлезилеп алган бажыңында оглу-биле чурттап олурар. Чаяна өөредилге черинче кирип алгаш, Кызылга келгеш, чоокку Каа-Хемде ниити чуртталга бажыңында өрээл хөлезилээш, оглу-биле чурттап орар угбазының чанында турумчуп алган. Ийи харлыг оолдуг Чаяна Ооржакка чамдыкта автобустаар акша чедишпейн-даа баар. Ындыг болзажок, саң-хөөнүң берге байдалдары турза-даа, дээди эртемни канчап-даа чедип алыр быжыг шиитпирлиг. 

  Чаяна Ооржак, ТывКУ-да Кызылдың педагогика институдунуң студентизи: «Өөренир, дээди эртемни чедип алыр. Берге дээш ам канчаар, кызар апаар, доозупкаш ажылдааш, өг-бүлеге дузалажыр». 

  Аныяк кижиге бергелерни ажарынга чүткүлдү база сорулгазын чедип алырынга сорукту төрээн университеди берип турар. Студентилерге социал деткимчениң аңгы-аңгы хевирлери бар. Бирги курсчу Чаяна Ооржак 2272 рубль академиктиг стипендияны, чартык өскүс дээш күрүне деткимчези - 3 муң рубль социал стипендияны ооң кырынга немей ап турар. Бир эвес сессияны эки дужаар болза, академиктиг стипендия хевээр артар. Оон аңгыда эң-не берге байдалдыг студентилер 8 муң рубль түңнүг материалдыг дузаже база кордап болур. Губернатор төлевилелиниң киржикчилери ниитиниң чуртталга бажыңынга чурттадырын база чедип ап болур. 

 Ольга Хомушку, Тываның күрүне университединиң ректору: «Студентилерниң материалдыг дуза дилээн билдириишкинин кезээде хандырар бис. Ылаңгыя «Өг-бүле бүрүзүнге чаңгыстан эвээш эвес дээди эртемниг уруг» губернатор төлевилели-биле тускай сорулгалыг кирген студентилерге, чүге дизе оларның хөй кезии эвээш орулгалыг өг-бүлелерден ажы-төл. Ол алган материалдыг дузазын студент общежитиеге чурттаарының төлевиринче киирип болр. Тывада ооң өртээ - Россияда эң чиик. Айда чүгле 600 рубль».

 Дээди өөредилге черинде өөренип турарларга социал деткимче хемчеглериниң аразында: өөренип турар черинче баар база чурттап турар черинче дедир чанар орук төлевирин эгидери, өөредилге чээлизин алырда хуузун төлээн чарыгдалын эгидери, студент общежитиеге чурттаарының төлевирин эгидери, стипендия төлевири кирип турар.

 Губернатор төлевилели социал деткимчеден аңгыда, дээди өөредилге черлеринче ЕГЭ түңнелдери-биле кирип албааннарга база дузаны көргүзүп турар. «Өг-бүле бүрүзүнге чаңгыстан эвээш эвес дээди эртемниг уруг» губернатор төлевилелиниң киржикчилерин дээди өөредилге черинче киреринге белеткээр талазы-биле конкурсту Тываның күрүне университеди ойнап алган: 2015 чылдың октябрь 1-ден эгелеп физика-математика база техниктиг угланыышкыннарга белеткел салбыры ажыттынган. 

 Урана Даржа, ТывКУ-нуң дээди өөредилге черинче киреринге белеткел өөредилге институдунуң директору: «Тывада боттандырып турар өөредилге төлевилелинге хамааржыр эрткен чылдарның 50 доозукчузун өөредип турар бис. Чеди айның дургузунда физика, математика, орус дылды хандыр өөредир. Олар келир чылын ЕГЭ-ни катап дужаап алыр аргалыг. Дыңнакчылар бодунуң билиглерин бедидип алгаш, күзээни өөредилге черлеринче келир чылын кирип алырынга бүзүрээр бис».

  Меңги Шожал, ТывКУ-нуң белеткел салбырының дыңнакчызы: «Губернатор төлевилелиниң ачызында өөредилге мында шуут халас. Ханы билиглерни шиңгээдип, шылгалдаларны чедиишкинниг дужаап алыр дээш, өөренип турар бис. Шуптувус дээди өөредилге черлеринге өөрениксеп турар бис, бодум ОБЯ академиязынче дужаап кирер күзелдиг мен». 

 Тывада «Өг-бүле бүрүзүнге чаңгыстан эвээш эвес дээди эртемниг уруг» губернатор төлевилелиниң боттаныышкыны ийиги чылче кирген. Эрге-чагырганың бүгү-ле деңнелдери хөй ажы-төлдүг болгаш эвээш орулгалыг өг-бүлелерден ажы-төл дээди өөредилге черлеринче дужаап кирип, амыдырал-чуртталгага чедиишкинниг эге орукту алзын дээш, эптиг байдалдарны тургузуп турар. 

 Доозукчуларга өөредилге, кижизидилгениң эки угланыышкынын бээр дээш өөредилге чорудуунуң үезинде ол бөлүктүң ажы-төлүнче онза кичээнгейни салзын дээш республика школаларының башкыларынга кыйгырыгны Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол кылган. Тываларның быжыг төрел бөлүк харылзаазын өөренип көргеш, өг-бүледе чаңгыс-даа кижи дээди эртемниг болуру бичиилеринге үлегер-чижек, а чоок кижилериниң чаагай чоруунга чугула рольду ойнаарын билзе чогуур. Үр хуусаалыг гебернатор төлевилели өг-бүлениң келир үеде социал чаагай чоруунга, профессионал кадрлар-биле республиканың эконмиказын хандырарынга, чурттакчы чоннуң ниити культуразын бедидеринге салдарлыг. 

 ТР-ниң Өөредилге яамызының сан-чурагайы-биле алырга, Тывада социал деткимче хереглеп турар болгаш эвээш орулгалыг, 3 салгал чедир чаңгыс-даа дээди эртемниг кижи чок өг-бүлелерден 822 доозукчу школаны 2015 чылда дооскан, оларның 478-и янзы-бүрү дээди өөредилге черлеринче кирген, азы 58 хуузу. 

 Тываның Баштыңының күүседирин айыткан көргүзүглерни муниципалдыг тургузуглардан - Бии-Хем, Чөөн-Хемчик, Каа-Хем, Бай-Тайга, Чаа-Хөл, Эрзин кожууннар база Ак-Довурак, Кызыл хоорайлар чедип алган.

  2016 чылда «Өг-бүле бүрүзүнге чаңгыстан эвээш эвес дээди эртемниг уруг» губернатор төлевилелиниң киржикчилериниң даңзызын ук адырда тургузуп эгелээн. Ону 2015 чылдың октябрь 15-те доозар. Бо хүнде реестрде ам безин 757 доозукчу бар, ниити даңзыда кижилерниң 55 хуузу келир чылын чурттуң дээди өөредилге черлеринче дужаап кирип алыр ужурлуг.