Кызылда Уругларның болгаш элээдилерниң психологтуг кадыкшыл төвү ажыттынган

 Найысылалдың Комсомольская кудумчузу, 37 адресте Республиканың уругларның катап эмнээшкин болгаш реабилитация төвүнүң хосталган бажыңында, Республиканың психиатрия эмнелгезиниң салбырын – төптү ажыткан. Уругларның болгаш элээдилерниң психиктиг кадыкшылын хайгараар аңгы салбырны ажыдар бодал шагда-ла төрүттүнген. Тыва Республиканың Чазааның 2014 чылда «Тыва Республиканың территориязында назы четпээннер ортузунга бодунуң амы-тынга четтинер чорукка удур профилактика, ону сагындырып база болдурбазының комплекстиг планын бадылаарының дугайында» айтыышкыны-биле ону херек кырында боттандырары эгелээн. Сорулганы чедип алыр дээш Республиканың психиатрия эмнелгезиниң тура-соруктуг чоруткан ажылын Тываның кадык камгалал сайыдының бирги оралакчызы Белекмаа Монгуш демдеглээн:

  - Амыдыралдың берге байдалдарынга таварышкан уругларга, элээдилерге болгаш оларның ада-иелеринге тускай мергежилдиг болгаш чогуур дузаны көргүзер ындыг төптер бүгү сайзыраңгай чурттарда болгаш Россияның өске-даа регионнарында ажыттынып турар. Коллективтиң белен эвес ажылынга улуг чедиишкиннерни болгаш тиилелгелерни, хей-аътты, могаг чок, шыдамыкай чорукту күзедивис! 

 Төптүң байырлыг ажыдыышкынында Чазак даргазының оралакчызы Органа Натсак уругларның болгаш элээдилерниң психиктиг кадыкшылының байдалы күрүнениң чаагай чоруунуң, нацияның интеллектуалдыг болгаш мөзү-бүдүш деңнелиниң, келир үеде чурттуң социал-экономиктиг кол көргүзүү дээрзин демдеглээн. 

 Төпте амбулаторлуг болгаш стационарлыг салбырлар бар. Штатка 35 кижи ажылдаар. Уругларның, элээдилерниң, школаның психиатр эмчилери, психотерапевтер, психологтар, логопед хүлээп алыышкынны чорудар. Стационарда 15 орунну салган. Уругларның өөредилгезин үзүктелдирбес дээш Кызылдың бир школазын төпке быжыглаарын Тываның Өөредилге болгаш эртем яамызы-биле чугааны чорудар. Мини-класстарга башкылар кичээлдерни эрттирер. Өске кабинетке «бүзүрел телефону» ажылдаар, дыштанылганың сенсорлуг өрээлин дерээн. Уруглар, ада-иелер долгап турар, оларның дыңнадыынга дарый анализти чорудар. 

 Уруглар болгаш элээдилер ортузунда психиктиг ундаралдың, амы-тынынга четтинер чоруктуң санының өзүп турары Психиктиг кадыкшыл төвүн ажыдарынга чылдагаан болганын Тываның Кадык камгалал яамызы демдеглээн. Росхереглелхайгааралының дыңнадыы-биле алырга, амгы Россия элээдилер ортузунда амы-тынынга четтинер талазы-биле Европада мурнуку черни ээлеп турар болгаш сөөлгү чылдарда көргүзүг 35-37 хуу өскен. А Тывада сөөлгү чылдарда ол талазы-биле чүгээртеп турарын уруглар психиатр эмчизи Айнаш Сандый-оол демдеглээн: 

 - Төптүң ажылы ол талазы-биле эки салдарны чедирер боор деп бодап тур мен. Уругларның реабилитациязы дээш тускай сорулгалыг ажылды чорудар. Психологтуг, психиатрлыг, психотерапевтиг база психокоррекциялыг дээш, комплекстиг дузаны чүгле уругга эвес, өг-бүлеге база көргүзер. Төптүң эмчилери ажылдың онзагайын билир, хөй чыл арга-дуржулгалыг кижилер-дир. Ажылдаар күзелдиг улустуң аразында конкурстуг шилилгени эрттирип, тестилерни болгаш зачеттерны дужааткан. Төпке нервилери кошкаан, улг коргуушкундан удуп шыдавас апарган дээн ышкаш уругларны база эмнээр. Ынчангаш ада-иелер бистен арга-сүмени ап, эрте эмнээшкинни алырын сүмелээр-дир мен. Бедик шынарлыг пофессионал эмчи дузазын үезинде алыры дыка чугула деп санаар мен.

 Бичии уруглар ортузунда амы-тынынга четтинер чорук үш чылдагаанныг дээрзин эмчилер тайылбырлаан. Бирги черде - өг-бүледе чөрүлдээлер. Боттарының уруг-дарыының, ылаңгыя элээдилерниң айтырыгларын ада-иелерниң чедир билбези багай түңнелге чедирип болур. Ийиги черде - элээди назынында ынакшыл. Үшкү черде – эш-өөрүнүң аразында чөрүлдээлер, школаның талазындан билиишкин чогу, чедир үнелевээни. Ооң мурнунда өг-бүлеге психиктиг айтырыгларны чугаалашпас турган болза, ам үе өскерилгенин Республиканың психиатрия эмнелгезиниң кол эмчизи Снежана Дуктен-оол чугаалаан: 

 - Психиктиг кадыкшылдың айтырыгларынче ада-иелерниң болгаш уругларның кичээнгейин хаара тударын кызыдып турар бис. Эки талаже байдал өскерилген, республиканың кожууннарынга семинарлар үезинде боттарының аарышкылыг айтырыгларын айтырарындан кортпас апарган. Психиатрия эмнелгезинче уругларны, элээдилерни, ада-иелерни чалаарывыска келбес турган. Ам шупту байдалдар тургустунган. Уруг учетче кире бээрге, келир үезинде багай салдарлыг деп бодаар. Ол ындыг эвес. Психолог чүгле бодунуң картотеказын долдурар. А учетка аар аарыг уругларны алыр бис. Республиканың бүгү кожууннарындан амбулаторлуг салбырга 3-ден 17, стационарга - 10 хардан өрү уругларны хүлээп алыр. Кол кичээнгейни 15-17 харлыг элээдилерже углаар. Бо чүгле эге чадазы-дыр, ам-даа улуг ажылдар манап турар. Кол-ла чүүл кадыкшыл – кижиниң бодунуң холунда.