Фредерик Паулсен: аяннашкак чурттаарының харыызын Тывадан тып ап болур

 Улуг сайгарлыкчы, поляржы, меценат, дипломат – РФ-тиң Лозаннада Хүндүлүг консулу Фредерик Паулсен делегей ниитилелинге тускайлаң кайгамчык Тываны ажыдарын саналдаан. Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол-биле средада ужурашкаш, Тыва Республиканың езу-чаңчылдар, культура болгаш сагыш-сеткил өнчүзүн шиңгээдириниң айтырыгларын сайгарганнар. 

 Эртемденнер, шинчилекчилер, уран чүүл шинчилекчилери кирген команда-биле Фредерик Паулсен август 1-де регионда келгенин сагындыраал. Беш хонук дургузунда Тываның бойдус байлаа, чонунуң улусчу, культурлуг езулалдары болгаш ужур-чаңчылдары-биле таныжып, республиканың Национал музейиниң фонд материалдарын өөренип көрген.

 «Үевисти үре-түңнелдиг эрттирип тур бис. Дыка хөй черлерге четтивис. Орус география ниитилелинге дээрги Сергей Шойгу-биле ужуражып, чугаалашкынывыс соонда, Тываже чоруур бодал төрүттүнген. Ол үеде Москва музейинге тыва уран чүүлдүң «Тыва үениң маңында» деп делгелге болуп турган. Ону көргеш, чаражын кайгаан мен. Смитсон институдунда Аас чогаал болгаш культура салгал төвүнден бир төлээ база ол делгелгени таныжып көрген. Таптыг-ла ол үеде, АКШ-та улуг дээн ол төп-биле кады ажылдаарының аргазын чугаалашкан бис. Европага болгаш АКШ-ка каттышкан делгелгени эрттирер дугайында» - деп, Фредерик Паулсен чугаалаан. 

  Бо удаада Тываже аян-чорук делегациязының составында Смитсон институдундан эртемнер доктору Майкл Этвуд Мейсондан аңгыда, Лозаннада РФ-тиң Консул чериниң төлевилелдер удуртукчузу Михаил Красноперов, Лозаннада Швейцария база Женева университеттериниң профессору Эрик Хоусли, Франциядан ном үндүрүкчүзү, амгы уран чүүл чогаалдарының коллекционери Пьер-Кристиан Броше бар. 

 «Тывага аян-чорук соонда чанып келгеш, санал-оналдар төлевилели-биле Силерже үнер бис. Ындыг болзажок, Смитсон төвү Тываның чурттакчылары, боттары, делегейге чүнү көргүзүксеп турарыл, ону бараалгадырынга сонуургалдыг. Бүгү бөмбүрзекке чүнү сонуургадып болурул: дылын, уран чүүлүн, культуразын – чүнү, канчаарын чон билир» – деп, Фредерик Паулсен чугаалаан. 

 Бөгүн бүгү делегейде шажын айтырыгларынга болгаш темаларынга кижилерниң сонуургалы улгаткан дээрзин, Фредерик Паулсен айыткан. Ооң бодалы-биле Тыва онзагай чер. «Силерниң мында аңгы-аңгы шажын чүдүлгелер кады кожа, аяннажылгада чорууру кайгамчык. Христиан, хамнаашкын, буддизм нептерээн. Ол дыка онзагай. Алызындан уран чүүлдү алырга, сагыш-сеткилдиң үнелиг чүүлдеринден үндезинин ап турар. Буддизм чидип бар чыткан болгай, ам катап сайзыралды алган. Ону уран чүүлде, архитектурада көрүп болур, хүрээлер туттунуп, культура ажылдакчыларының чогаадыкчы ажылында безин бар. Тывада шажын катап тургустунуп эгелээн. Бүгү делегейде кижилер кандыг орук-биле чоруурул, канчаар аяннаштыр хөгжүүрүл деп, бо айтырыгларга харыыларны дилеп турар. Аңаа харыыларны кижилер ындыг арга-дуржулгазы бар чер - Тывадан тып ап болур-дур».

 Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол Лозаннада РФ-тиң Хүндүлүг консулунга республика дугайында чылыг чымчак сөстери база аалдап келгени дээш өөрүп четтиргенин илереткен. «Силерниң дугайыңарда дыңнаан болгаш хөйнү номчаан мен. Бүгү делегейге Тываның онзагайын таныштырар дээн сеткилиңер ханызындан чүткүлүңер дээш Силерге четтирдивис. Орус географтыг ниитилелдиң чоок кады ажылдакчызы силер деп, билир мен. Элээн каш күчүлүг цивилизациялар үнген бурунгу черивисти бүгү делегейге таныштырарынга сонуургалдыг бис. Сагыш-сеткилден төрүттүнген үнелиг чүүлдеривис салгалдан салгалче дамчып келген. Ат-сураглыг тыва сыгыт-хөөмей, чонар-даш уран чүүлү, бурунгу езулалдар болгаш ужурлар, ооң аразында республика девискээринде кадагалаттынган орус культураның эң ховар езулалдары, аас чогаалы, улусчу байырлалдар – бо бүгү материалдыг эвес өнчү-салгалывыс кайгаашкынны болдурар, аңаа боттарыңар бүзүрээн боор силер» - деп, Фредерик Паулсенге Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол чугаалаан.

  Регионнуң баштыңы Россияга удур Барыын чүктүң санкциялары кандыг-даа үндезин чок болгаш билдинмес дээрзин демдеглээн… 

  «Шын эскериг. Делгелгелеривис ачызы-биле Россияны эки билип алырынга үлүг-хуувусту киирери чугула деп бодаар мен. Американың чүрээ – Вашингтонга Россияның аңгы талалары база бар деп көргүзер болза эки. Ону бистиң кол айтырыгларывыс кылгаш, шиитпирлеп болур ийик бис» - деп, Фредерик Паулсен Россияга удур санкцияларга хамаарыштыр Тываның Баштыңын деткээн. 

 Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол база Лозаннада РФ-тиң Хүндүлүг консулу Фредерик Паулсен када ажылдаарының саналдар төлевилелин тургузарын дугурушканнар. 

 Тывада улуг делгелгелер эрттирериниң кончуг эки арга-дуржулгазы бар болганда, Швейцарияга Тываның хемчеглерин организастаарынга деткимче көргүзеринге беленин дээрги Паулсен демдеглээн. 

 Шолбан Кара-оол биле Фредерик Паулсенниң ужуражылгазы Кызылдың аэропортунга, Тожу кожуунче Хүндүлүг консул ужуп үнер мурнуу чарыында болган. Тожуже ужуп чоруур дээн хүндүлүг аалчының даштыкы овурунга тааржыр кылдыр поход хеви кедип алганын, Тываның Баштыңы тйылбырлаан. Аңаа Фредерик Паулсен, албан езузунуң кижизи-биле ужуражылгаже баар дээш албан-биле ажыл-агыйжы костюм кедип алдым деп, харыылаан. Ийилээ каттыржыпкаш, бот-боттарынга чедиишкиннери күзээн.